Ο Έρικ Μεταξάς γεννήθηκε το 1963 στην Αστόρια της Νέας Υόρκης από Έλληνα πατέρα και Γερμανίδα μητέρα. Τα βιβλία του έχουν σκαρφαλώσει στις πρώτες θέσεις της λίστας των New York Times και έχουν μεταφραστεί σε πάνω από 20 γλώσσες. Κάθε χρόνο παρακολουθούν τις ομιλίες του δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι στην Αμερική αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Είναι ιδρυτής και οικοδεσπότης του «Socrates in the City», της σειράς συζητήσεων πάνω «στη ζωή, τον Θεό και άλλα μικρά ζητήματα», στις οποίες έχουν συμμετάσχει γνωστές προσωπικότητες από όλους τους χώρους. Συνομιλήσαμε μαζί του με αφορμή την παρουσίαση στην Αθήνα του βιβλίου του Μπονχέφερ: Ο θεολόγος που εναντιώθηκε στον Χίτλερ (Βιβλιοπωλείο Εν πλω, Τετάρτη 12 Ιουλίου, στις 19:00).

Πώς ξεκίνησε η ιδέα συγγραφής του βιβλίου;

Άκουσα για πρώτη φορά την ιστορία του Boenhoffer το 1988 κι έμεινα κατάπληκτος. Γιατί δεν μου είχαν πει τίποτα γι’ αυτή την εκπληκτική ιστορία; Ένας Γερμανός ιερωμένος που εμπλέκεται σε μια  συνωμοσία δολοφονίας του Χίτλερ; Ήταν κάτι εντυπωσιακό και με ενέπνευσε βαθιά. Ειλικρινά, όμως, δεν σκόπευα ποτέ να γράψω τη βιογραφία του. Στην πραγματικότητα, δεν είχα ποτέ σκοπό να γράψω οποιαδήποτε βιογραφία. Όμως το 2017 μου ζητήθηκε να γράψω ένα βιβλίο, το Amazing Grace: William Wilberforce and the Heroic Campaign to End Slavery, για έναν Άγγλο βουλευτή που στάθηκε ηρωικά και με παρρησία απέναντι στο δουλεμπόριο και οδήγησε τον αγγλικό λαό στην κατάργηση αυτού του θεσμού το 1807. Καθώς έκλειναν δύο αιώνες από το γεγονός, μια ταινία με πρωταγωνιστή τον Άλμπερτ Φίνλεϊ επρόκειτο να βγει στους κινηματογράφους και κάποιος εκδότης πίστευε ότι έπρεπε ταυτόχρονα να κυκλοφορήσει και το σχετικό βιβλίο. Ήταν μια πρόκληση. Ο Γουίλμπερφορς έκανε όλες εκείνες τις προσπάθειες εξαιτίας της βαθιάς του πίστης στον Χριστό, γνωρίζοντας ότι αν η Αγγλία επιθυμούσε να αποκαλείται χριστιανικό έθνος θα έπρεπε να εναντιωθεί στο αμάρτημα της δουλείας. Έτσι έγραψα το βιβλίο και πήγε πολύ καλά. Κι ύστερα οι γύρω μου ρωτούσαν ποιος θα ήταν ο επόμενος για τον οποίο θα έγραφα. Άκουσα για τον Μπονχέφερ το 1988 και φαινόταν ο πιο λογικός υποψήφιος ήρωας για το επόμενο βιβλίο μου. Είχε έντονες ομοιότητες με τον Γουίλμπερφορς. Επιπλέον, η μητέρα μου είναι Γερμανίδα. Αυτή και ο Έλληνας πατέρας μου γνωρίστηκαν σε μια τάξη όπου μάθαιναν αγγλικά στη Νέα Υόρκη το 1956. Η μητέρα μου μεγάλωσε στη Γερμανία κατά τη διάρκεια του ναζιστικού καθεστώτος κι ένιωσα ότι ο Μπονχέφερ ήταν μια φωνή πίστης και θάρρους όχι μόνο για τους Εβραίους, αλλά και για τους Γερμανούς, όπως ήταν η μητέρα μου. Έτσι αποφάσισα ότι έπρεπε να γράψω αυτό το βιβλίο.

Τι σας γοήτευσε στην προσωπικότητα του Μπονχέφερ;

Είναι πολύ σπάνιο να βρεις κάποιον άνθρωπο τέτοιας εξαιρετικής ευφυΐας, με τέτοιο τρομερό θάρρος και ανυποχώρητη πίστη. Μόνο γι’ αυτόν τον λόγο η ιστορία αυτή είναι τόσο συναρπαστική. Ήταν ένας αληθινός ήρωας και χρειαζόμαστε τέτοιους ήρωες ειδικά στις μέρες μας. Η ιστορία του δεν μπορεί παρά να εμπνεύσει οποιονδήποτε τύχει να έρθει σε επαφή μαζί της.

Αν και σπούδασε θεολογία είχε το θάρρος να διατυπώνει τη γνώμη του. Αυτό το θάρρος ήταν ένας από τους λόγους που του δημιούργησαν προβλήματα;

Θα έλεγα ότι το θάρρος ήταν το πιο δυνατό του χαρακτηριστικό. Μιλώντας ανοιχτά την ώρα που οι άλλοι σώπαιναν έδωσε κουράγιο στους γύρω του. Το κουράγιο είναι μεταδοτικό, όπως ακριβώς και η δειλία. Πρέπει να διαλέγουμε σωστά κάθε φορά τη στάση που θα κρατήσουμε, γιατί αυτή η επιλογή θα επηρεάσει τον περίγυρό μας. Οι περισσότερο Γερμανοί δεν έκαναν τη σωστή επιλογή, και ως αποτέλεσμα όλο το έθνος αλλά κι όλος ο κόσμος υπέφεραν.

Μέσα από το βιβλίο σας τονίζετε την αντίσταση στη Γερμανία. Αλήθεια, γιατί γνωρίζουμε λίγα πράγματα για τις αντιστασιακές ενέργειες των Γερμανών;

Είναι πολλοί οι λόγοι. Πρώτον, μετά τον πόλεμο πολλοί Γερμανοί ένιωθαν προδομένοι από όσους έκαναν αντίσταση. Έχοντας χάσει έναν φοβερό πόλεμο ήταν θυμωμένοι με τους αντιστασιακούς, που τους θεωρούσαν προδότες. Μόλις τις τελευταίες δεκαετίες αναγνώρισαν τον Μπονχέφερ, τον Στάουφενμπεργκ και άλλους αντιστασιακούς ως ήρωες. Όμως εξαιτίας της βαθιάς ντροπής για το Ολοκαύτωμα και το καθεστώς των ναζί, έχουν πει ελάχιστα γι’ αυτούς. Φαίνεται πως νιώθουν ότι οι αμαρτίες του έθνους τους ήταν τόσο μεγάλες, ώστε δεν θα ήταν σωστό να μιλήσουν φωναχτά για τους λιγοστούς θαρραλέους που αντιστάθηκαν. Εγώ, όμως, ως Αμερικανός που προέρχομαι από Ελληνογερμανούς γονείς, νιώθω μια έντονη παρόρμηση να μιλήσω δυνατά γι’ αυτό το θέμα. Ο κόσμος πρέπει να μάθει την αλήθεια, ότι δηλαδή ακόμα και στην πιο σκοτεινή εποχή το φως του Χριστού, της αλήθειας και του θάρρους έλαμψε εξαιτίας ελάχιστων πιστών ψυχών.

Η αστική τάξη είδε με καλό μάτι την άνοδο του Χίτλερ;

Ελάχιστοι είχαν τις αμφιβολίες τους και η πίεση για συμμόρφωση με το ναζιστικό καθεστώς ήταν τόσο συντριπτική όπως ακριβώς η πίεση για συμμόρφωση με αυτό που εμείς οι Αμερικανοί αποκαλούμε σήμερα «πολιτική ορθότητα». Μόνο κάποιοι πραγματικά θαρραλέοι μπορούν να σταθούν απέναντι σ’ αυτή την πανίσχυρη τάση και το ίδιο συνέβαινε και τότε.

Υπήρξε κάποια αντιστασιακή δράση εκ μέρους της οικογένειας Μπονχέφερ;

Ναι, βεβαίως. Στην πραγματικότητα ο Μπονχέφερ καθοδηγήθηκε στην πιο σοβαρή αντιστασιακή του δράση από την οικογένειά του, η οποία ήταν εξ ολοκλήρου αναμεμειγμένη σ’ αυτή την υπόθεση. Ο κουνιάδος του Hansvon Dohnanyi ήταν κορυφαίο μέλος της γερμανικής αντικατασκοπείας, όπου βρισκόταν το επίκεντρο της αντίστασης κατά του Χίτλερ. Ήταν ο Dohnanyi που κάλεσε τον Μπονχέφερ να συμμετάσχει στην ομάδα του κατά τα τέλη του 1939, μόλις ξέσπασε ο πόλεμος. Ο αδερφός του Μπονχέφερ και οι δυο κουνιάδοι του σκοτώθηκαν από τους ναζί. Η οικογένεια θυσίασε μια σειρά από μέλη της για να κάνει αυτό που θεωρούσε σωστό.

Η Εκκλησία της Γερμανίας πώς αντέδρασε στην πολιτική του Χίτλερ;

Όχι καλά! Η γερμανική Εκκλησία είχε τόσο καλές και άνετες σχέσεις με το γερμανικό κράτος για πολλά χρόνια, ώστε όταν αυτό έπεσε ξαφνικά στα χέρια των ναζί ήταν πολύ δύσκολο να αντιδράσει . Οι Γερμανοί δεν είχαν την προϊστορία διαχωρισμού μεταξύ Εκκλησίας και κράτους όπως εμείς εδώ στην Αμερική. Έτσι ήταν δύσκολο να δουν αυτό που έβλεπε ο Μπονχέφερ, ότι δηλαδή η Εκκλησία είναι η συνείδηση του έθνους και όχι ένας τόσο στενός φίλος του κράτους, ώστε να μην μπορεί να πει την αλήθεια όταν οι περιστάσεις το απαιτούν. Η πίστη της Εκκλησίας αφορά πρώτα τον Ιησού Χριστό και υποτίθεται ότι θα πρέπει να τον υπερασπιστεί με παρρησία σε κάθε περίσταση, κι όταν το κράτος αντιτίθεται στις αρχές του χριστιανισμού πρέπει να υψώσει τη φωνή δείχνοντας σε όλους τους χριστιανούς ότι κάποιες φορές πρέπει να διαλέξουν ανάμεσα στον Χριστό και στην κοσμική εξουσία. Είναι κάτι δύσκολο, όμως αν διαλέξουμε τον Χριστό εκπροσωπούμε τη μοναδική ελπίδα για το οργανωμένο κράτος να διορθώσει τα σφάλματά του.

Ποια ήταν η συγκεκριμένη αντιστασιακή δράση του Μπονχέφερ;

Πρώτα απ’ όλα ως ιερέας αποτελούσε τη θρησκευτική και ηθική καθοδήγηση για πολλούς αντιστασιακούς προτού αναμειχθεί επίσημα στην υπόθεση. Με το που εντάχθηκε στην Υπηρεσία Πληροφοριών του γερμανικού στρατού (Abwehr), έγινε αμέσως διπλός πράκτορας. Επιφανειακά εργαζόταν για το ναζιστικό καθεστώς, αλλά στην πραγματικότητα δούλευε για την καταστροφή του. Γνώριζε ότι διακινδύνευε τη ζωή του. Φυλακίστηκε επειδή βοήθησε δεκατέσσερις Εβραίους να δραπετεύσουν στο εξωτερικό, αλλά αυτό που οδήγησε στην εκτέλεσή του το 1945 ήταν η ανάμειξή του στη συνωμοσία δολοφονίας του Χίτλερ.

Αν και είχε τη δυνατότητα να διαφύγει στην Αμερική, ο Μπονχέφερ έμεινε στη Γερμανία. Πώς το εξηγείτε αυτό;

Ήξερε ότι το πιο σημαντικό πράγμα ήταν η πίστη του στον Θεό κι όχι η ασφάλειά του. Εμπιστεύτηκε τον Θεό πάνω από τον φόβο για τη ζωή του.

Οι απόψεις του για τον ρόλο του χριστιανισμού στον κόσμο έχουν ασκήσει σημαντική επιρροή στη θεολογική σκέψη. Ποια είναι η συμβολή του στη θεολογική σκέψη;

Αυτό είναι ένα ζήτημα κάπως περίπλοκο και για την απάντησή του θα μου επιτρέψετε ταπεινά να υποδείξω να διαβάσουν οι αναγνώστες το βιβλίο μου.

Ζείτε στη Νέα Υόρκη. Ποιες είναι οι δραστηριότητές σας;

Έχω μια δίωρη ραδιοφωνική εκπομπή που είναι διαθέσιμη και ως podcast, όπου παίρνω συνεντεύξεις από πολλούς ενδιαφέροντες ανθρώπους πάνω σε μια ποικιλία θεμάτων. Οποιοσδήποτε μπορεί να ακούσει την εκπομπή μου στη διεύθυνση www.metaxastalk.com. Αυτό με απορροφά περισσότερο αυτό τον καιρό, αλλά φυσικά το πιο σημαντικό πράγμα για μένα είναι ο χρόνος που περνώ με τη σύζυγο, την κόρη και τους γονείς μου. Ο πατέρας μου έκλεισε πρόσφατα τα ενενήντα (χρόνια πολλά!) και κάθε μέρα μαζί του είναι πολύτιμη για μένα. Μεγάλωσε στην Κεφαλλονιά, όπου βρίσκομαι τώρα. Ερχόμαστε στην Ελλάδα κάθε χρόνο και είναι μεγάλη χαρά για μένα να περνώ τον καιρό μου με την οικογένειά μου εδώ πέρα.

Διάβασα στο βιογραφικό σας ότι είσαστε ιδρυτής και οικοδεσπότης του «Socrates in the City». Μπορείτε να μας πείτε κάποια λόγια γι’ αυτό τον θεσμό;

Ο Σωκράτης είπε ότι δεν έχει αξία η ζωή που δεν έχει εξερευνηθεί. Έτσι θεώρησα ότι θα ήταν καλή ιδέα να οργανώσω κάποιες συνεντεύξεις με εξαιρετικούς συγγραφείς και διανοητές πάνω στα «μεγάλα ερωτήματα» της ζωής. Ποιοι είμαστε; Από πού προερχόμαστε; Πού πηγαίνουμε όταν πεθαίνουμε; Πώς φτάσαμε ως εδώ; Υπάρχει Θεός, κι αν υπάρχει με τι μοιάζει, και μπορούμε να τον γνωρίσουμε κατά πρόσωπο; Υπάρχει σύγκρουση μεταξύ επιστήμης και πίστης, μπορούν αυτά τα δυο να συνυπάρξουν; Αυτές δεν είναι συνηθισμένες ερωτήσεις και ήμουν της γνώμης ότι για να ζήσουμε μια ζωή που αξίζει, κατά τη ρήση του Σωκράτη, πρέπει να εξερευνήσουμε αυτά τα θέματα. Οι περισσότερες από αυτές τις συνεντεύξεις έχουν αναρτηθεί στη διεύθυνση www.socratesinthecity.com. Στους καλεσμένους μου συμπεριλαμβάνονται καταπληκτικά πρόσωπα, από τον συγγραφέα Malcolm Gladwell μέχρι τη βαρόνη Caroline Cox και πολλούς άλλους. Μόλις κινηματογράφησα μια τέτοια συνέντευξη στο Παρίσι και ελπίζω να συμβεί το ίδιο στην Αθήνα του χρόνου. Τι πιο ταιριαστό από μια συνέντευξη για τον Σωκράτη στην ίδια του την πατρίδα;

Πώς νιώσατε όταν οι εκδόσεις Εν πλω μετέφρασαν το βιβλίο σας στην ελληνική γλώσσα;

Ενθουσιάστηκα. Έρχομαι στην Ελλάδα κάθε χρόνο κι ο Θεός μού έχει δώσει μια βαθιά αγάπη γι’ αυτή τη χώρα. Το βιβλίο μου Θαύματα εκδόθηκε στα ελληνικά τον περασμένο χρόνο από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Σ’ αυτό μιλώ για την ιστορία της μεταστροφής μου στον χριστιανισμό και για πολλά άλλα πράγματα σχετικά με το γιατί οι λογικοί άνθρωποι πρέπει να πιστεύουν στον Θεό. Η σκέψη ότι αυτά τα βιβλία είναι πλέον στα ελληνικά και μπορούν να διαβαστούν από Έλληνες είναι για μένα ένα όνειρο που γίνεται πραγματικότητα. Από τα βάθη της ψυχής μου ευχαριστώ τον Θεό γι’ αυτό.

Ποιο είναι το μήνυμά σας στους αναγνώστες σας;

Στις δύσκολες εποχές το πιο σημαντικό πράγμα είναι η ελπίδα. Όμως τι είναι αυτό που μπορεί να μας τη δώσει; H απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα έχει να κάνει, κατά τη γνώμη μου, με την πίστη. Η πίστη στον Θεό, την οποία υπηρέτησε ο Μπονχέφερ, στον Θεό που του έδωσε θάρρος. Όπως είπα, είναι μια καταπληκτική ιστορία. Παρόλο που σκοτώθηκε δεν φοβήθηκε τον θάνατο, επειδή ήξερε ότι ο Θεός είναι ο Δημιουργός της ζωής. Δεν το πίστευε απλά, το ήξερε. Ο Θεός ζητά απ’ όλους εμάς να το γνωρίζουμε αυτό. Κι αν το γνωρίσουμε, οι ζωές μας θα αλλάξουν εντελώς και θα γίνουν ζωές θάρρους κι ελπίδας.

Μετάφραση από τα αγγλικά: Απόστολος Σπυράκης

Πηγή: diastixo.gr

Μπονχέφερ
Ο θεολόγος που εναντιώθηκε στον Χίτλερ
Eric Metaxas
Μετάφραση: Βασιλική Πατρίκη-Γκολφίνου