Όταν ένα από τα 500 χιλιάδες εξαντλημένα αντίτυπα του βιβλίου DaretobeFree, ενός Νεοζηλανδού υπολοχαγού επ’ ονόματι W.B. “Sandy” Thomas (1951), βρήκε τρόπο να πέσει την κατάλληλη στιγμή στα φιλόξενα χέρια μου, δεν χρειάστηκε να το ολοκληρώσω για να καταλάβω ότι έπρεπε να θέσω σε δεύτερη μοίρα οτιδήποτε άλλο είχα ετοιμάσει από χρόνια και η υποτονική περίοδος της ελληνικής κρίσης μού είχε υπαγορέψει ότι ήρθε η ώρα να βγουν στην επιφάνεια.

Είχα θέσει, από την ενηλικίωση μου, ως πρωταρχικό σκοπό, παράλληλα με το οτιδήποτε θα έκανα, την κατα-γραφή και την ανάδειξη αληθινών ιστοριών που θα είχαν το εξής χαρακτηριστικό: να ξεπερνούν τη φαντασία, ρεζιλεύοντάς την, έτσι ώστε να παρέχουν αληθινή έμπνευση στον αναγνώστη της σύγχρονης εποχής. Άφησα στην άκρη την 3η έκδοση του Fathers & Daughters, AFatherhoodLegacy (Athos Press, NY 2013), μια ολοκληρωμένη απόδοση του C.S. Lewis και τα δικά μου Βονιφάτιος, μια τριλογία πλούσιας δράσης ενός υπαρκτού ήρωα, τύπου Jason Bourne, και μια ταμένη συγκλονιστική πορεία της προγιαγιάς ενός φίλου, από το ξερίζωμα της Ποντιακής Γενοκτονίας στην προσφυγιά μέχρι το ηρωικό ρίζωμα της στην Ελλάδα του 1924. Αποφάσισα το δίχως άλλο ν’ ακολουθήσω τα χνάρια τού Νεοζηλανδού ήρωα και να επιβεβαιώσω (ή όχι) τη συναρπαστική περιπέτεια που βίωσε στον ελληνικό χωρόχρονο του 1941-’42, από την Κρήτη στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, στον Άθωνα, μέχρι τη Σμύρνη και τη Συρία. 

Επί δύο περίπου χρόνια, η μία έκπληξη διαδεχόταν την άλλη όσο έβρισκα αληθινά όλα εκείνα που συνέγραψε με σεμνότητα ο Σάντυ Τόμας λίγα χρόνια μετά το τέλος του ναζισμού, και ειδικά όταν κατάφερα κι εντόπισα τον ίδιο τον ήρωα να ζει σε ηλικία 98 χρονών κάπου στην Αυστραλία και να εμπλουτίζει, με όση διαύγεια μπορούσε, ακόμα περισσότερο την εξιστόρηση του με προσωπικές λεπτομέρειες που δεν είχε αναφέρει ποτέ άλλοτε ο ίδιος. Από πλευράς μου, τιμώντας την ιστορία του και τις φανερές διαστάσεις που είχε, εμπλούτισα το κείμενο με όλα τα σημαντικά πρόσωπα και τα γεγονότα που προέκυψαν ή επιβεβαιώθηκαν από την έρευνα μου, κι έβλεπαν για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας, π.χ. τις άγνωστες θηριωδίες των ναζί σε χωριά πλησίον του Αγίου Όρους και τη συναναστροφή τού Τόμας με επιφανείς μοναχούς του ουρανογείτονος Άθω, που τιμωρήθηκαν αυστηρά για τη βοήθεια και τη διαφυγή που προσέφεραν στον ίδιο και σε εκατοντάδες άλλους συμμάχους ή Έλληνες, προς τη Μικρά Ασία και την Αίγυπτο. Στην πορεία, προέκυψε κι άλλο ένα μικρό βιβλίο, το AVisittoMountAthos, November 1944 (Athos Press, NY, 2015) στο οποίο περιέλαβα ξεχωριστά όλο το σπάνιο οπτικοακουστικό υλικό που ανακαλύφθηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Νέας Ζηλανδίας.

Σήμερα, το βιβλίο Με Τόλμη για την Ελευθερία (εκδόσεις Εν Πλω, 2015), κατά τους διεθνείς κριτικούς «μία από τις συναρπαστικότερες αληθινές ιστορίες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου» (Observer, SundayTimes) και κατά άλλους «μία ιστορία, της οποίας η ποιότητα της έρευνας και της απόδοσης ξεπερνά ίσως σε αποτέλεσμα και την πρωτότυπη έκδοση της» (Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, Μάιος 2016), δοξάζει και στα ελληνικά πλέον την ελληνική ψυχή και την εντυπωσιακή δράση των Αγιορειτών, όπως έκανε αδιάλειπτα επί 75 χρόνια σε διάφορες γλώσσες ανά τον κόσμο, και μας θυμίζει την ποιότητα των προγόνων μας στις πιο δύσκολες συνθήκες της Κατοχής…

Προσωπικά, το αποκορύφωμα της προσπάθειας δεν είναι οι τιμητικές κριτικές και οι θετικές γνώμες των αναγνωστών, αλλά κυρίως το ότι ο φιλέλληνας Σάντυ Τόμας μού δήλωσε με εσωτερική ανάπαυση ότι «η έκδοση στα ελληνικά της ιστορίας μου μπορεί να άργησε επτά δεκαετίες, αλλά αποτελεί για μένα την ιδανικότερη ολοκλήρωση της ζωής και της επιφανούς στρατιωτικής καριέρας μου, τις οποίες οφείλω στους Έλληνες».

Σε ό,τι με αφορά, επέλεξα να δώσω, και γραπτώς, το παρόν στη σημερινή εποχή της Κρίσης, διότι τη θεωρώ αποτέλεσμα ενός χρόνιου πνευματικού υποσιτισμού που σπρώχνει τους σημερινούς ανθρώπους σε μια διανοητική αταξία και σ’ ένα αντιηρωικό πνεύμα προσπαθώντας να μας πείσει ότι πρέπει ν' αποδεχτούμε και πάλι μια μοίρα που προσπαθεί να επιβληθεί από εφήμερους κατακτητές.

Έχοντας περάσει εδώ και λίγα χρόνια στα μετόπισθεν «αρχηγεία», από την πρώτη γραμμή της επιχειρηματικότητας και μιας έντονης δραστηριοποίησης στις μεταφορές, στη ναυτιλία, στη διπλωματία, στον πολιτισμό και, αναπόφευκτα, στην πολιτική (με την έννοια κυρίως του ενεργού πολίτη), ξεκίνησα να μορφοποιώ ένα πλούσιο και πολυσχιδές υλικό εμπειριών και γνώσεων.

Παρακινώ και προτρέπω, όλους όσοι μπορούν να συγγράψουν για πράγματα που αξίζει να σωθούν να το κάνουν, κι ας τα αφήσουν μέσα σε χρονοκάψουλες για τις επόμενες γενιές. Τη συγγραφική ιδιότητα την κερδίζει κάποιος διαχρονικά, είτε εκδοθεί είτε όχι, ξεζουμίζοντας κυρίως τον εαυτό του, χωρίς ανταγωνιστικά συμπλέγματα έναντι άλλων συγγραφέων, χωρίς ιδεολογικές υπονομεύσεις έναντι του εαυτού του, και χωρίς επαναληπτικά ψήγματα έναντι των υποψήφιων αναγνωστών του.

Ας βάζουμε όλοι από ένα λιθαράκι στη δημιουργία αφορμών για να εντρυφούμε και να ανασύρουμε στην επιφάνεια όλα εκείνα τα ξεχασμένα ή υποτιμημένα χαρίσματα που ενυπάρχουν στο ελληνικό μας γονιδίωμα,  σ' όλα εκείνα απ' τα οποία είμαστε φτιαγμένοι σαν έθνος, σ' όλα εκείνα που μπορούν να επανασυνδέσουν τους νευρώνες της ιστορικής μας μνήμης και να θεραπεύσουν την ιστορική μας άνοια ώστε να αναθαρρήσουμε. Ακόμα κι αν τις αφορμές θα τις παίρνουμε από εκείνους τους, μη-αχάριστους, ευεργετηθέντες, όπως ο Σάντυ Τόμας, που θα μας θυμίζουν με ακρίβεια το πόσο ανάρμοστο μάς είναι να ατενίζουμε τους υπόλοιπους λαούς με σύμπλεγμα κατωτερότητας!

Πηγή: diastixo.gr

Με τόλμη για την ελευθερία
Μια αληθινή ιστορία αντίστασης στη ναζιστικής κατοχή
W. B. Sandy Thomas
Μετάφραση: Γιώργος Σπανός

Διαβάστε περισσότερα

Ο Έρικ Μεταξάς γεννήθηκε το 1963 στην Αστόρια της Νέας Υόρκης από Έλληνα πατέρα και Γερμανίδα μητέρα. Τα βιβλία του έχουν σκαρφαλώσει στις πρώτες θέσεις της λίστας των New York Times και έχουν μεταφραστεί σε πάνω από 20 γλώσσες. Κάθε χρόνο παρακολουθούν τις ομιλίες του δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι στην Αμερική αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Είναι ιδρυτής και οικοδεσπότης του «Socrates in the City», της σειράς συζητήσεων πάνω «στη ζωή, τον Θεό και άλλα μικρά ζητήματα», στις οποίες έχουν συμμετάσχει γνωστές προσωπικότητες από όλους τους χώρους. Συνομιλήσαμε μαζί του με αφορμή την παρουσίαση στην Αθήνα του βιβλίου του Μπονχέφερ: Ο θεολόγος που εναντιώθηκε στον Χίτλερ (Βιβλιοπωλείο Εν πλω, Τετάρτη 12 Ιουλίου, στις 19:00).

Πώς ξεκίνησε η ιδέα συγγραφής του βιβλίου;

Άκουσα για πρώτη φορά την ιστορία του Boenhoffer το 1988 κι έμεινα κατάπληκτος. Γιατί δεν μου είχαν πει τίποτα γι’ αυτή την εκπληκτική ιστορία; Ένας Γερμανός ιερωμένος που εμπλέκεται σε μια  συνωμοσία δολοφονίας του Χίτλερ; Ήταν κάτι εντυπωσιακό και με ενέπνευσε βαθιά. Ειλικρινά, όμως, δεν σκόπευα ποτέ να γράψω τη βιογραφία του. Στην πραγματικότητα, δεν είχα ποτέ σκοπό να γράψω οποιαδήποτε βιογραφία. Όμως το 2017 μου ζητήθηκε να γράψω ένα βιβλίο, το Amazing Grace: William Wilberforce and the Heroic Campaign to End Slavery, για έναν Άγγλο βουλευτή που στάθηκε ηρωικά και με παρρησία απέναντι στο δουλεμπόριο και οδήγησε τον αγγλικό λαό στην κατάργηση αυτού του θεσμού το 1807. Καθώς έκλειναν δύο αιώνες από το γεγονός, μια ταινία με πρωταγωνιστή τον Άλμπερτ Φίνλεϊ επρόκειτο να βγει στους κινηματογράφους και κάποιος εκδότης πίστευε ότι έπρεπε ταυτόχρονα να κυκλοφορήσει και το σχετικό βιβλίο. Ήταν μια πρόκληση. Ο Γουίλμπερφορς έκανε όλες εκείνες τις προσπάθειες εξαιτίας της βαθιάς του πίστης στον Χριστό, γνωρίζοντας ότι αν η Αγγλία επιθυμούσε να αποκαλείται χριστιανικό έθνος θα έπρεπε να εναντιωθεί στο αμάρτημα της δουλείας. Έτσι έγραψα το βιβλίο και πήγε πολύ καλά. Κι ύστερα οι γύρω μου ρωτούσαν ποιος θα ήταν ο επόμενος για τον οποίο θα έγραφα. Άκουσα για τον Μπονχέφερ το 1988 και φαινόταν ο πιο λογικός υποψήφιος ήρωας για το επόμενο βιβλίο μου. Είχε έντονες ομοιότητες με τον Γουίλμπερφορς. Επιπλέον, η μητέρα μου είναι Γερμανίδα. Αυτή και ο Έλληνας πατέρας μου γνωρίστηκαν σε μια τάξη όπου μάθαιναν αγγλικά στη Νέα Υόρκη το 1956. Η μητέρα μου μεγάλωσε στη Γερμανία κατά τη διάρκεια του ναζιστικού καθεστώτος κι ένιωσα ότι ο Μπονχέφερ ήταν μια φωνή πίστης και θάρρους όχι μόνο για τους Εβραίους, αλλά και για τους Γερμανούς, όπως ήταν η μητέρα μου. Έτσι αποφάσισα ότι έπρεπε να γράψω αυτό το βιβλίο.

Τι σας γοήτευσε στην προσωπικότητα του Μπονχέφερ;

Είναι πολύ σπάνιο να βρεις κάποιον άνθρωπο τέτοιας εξαιρετικής ευφυΐας, με τέτοιο τρομερό θάρρος και ανυποχώρητη πίστη. Μόνο γι’ αυτόν τον λόγο η ιστορία αυτή είναι τόσο συναρπαστική. Ήταν ένας αληθινός ήρωας και χρειαζόμαστε τέτοιους ήρωες ειδικά στις μέρες μας. Η ιστορία του δεν μπορεί παρά να εμπνεύσει οποιονδήποτε τύχει να έρθει σε επαφή μαζί της.

Αν και σπούδασε θεολογία είχε το θάρρος να διατυπώνει τη γνώμη του. Αυτό το θάρρος ήταν ένας από τους λόγους που του δημιούργησαν προβλήματα;

Θα έλεγα ότι το θάρρος ήταν το πιο δυνατό του χαρακτηριστικό. Μιλώντας ανοιχτά την ώρα που οι άλλοι σώπαιναν έδωσε κουράγιο στους γύρω του. Το κουράγιο είναι μεταδοτικό, όπως ακριβώς και η δειλία. Πρέπει να διαλέγουμε σωστά κάθε φορά τη στάση που θα κρατήσουμε, γιατί αυτή η επιλογή θα επηρεάσει τον περίγυρό μας. Οι περισσότερο Γερμανοί δεν έκαναν τη σωστή επιλογή, και ως αποτέλεσμα όλο το έθνος αλλά κι όλος ο κόσμος υπέφεραν.

Μέσα από το βιβλίο σας τονίζετε την αντίσταση στη Γερμανία. Αλήθεια, γιατί γνωρίζουμε λίγα πράγματα για τις αντιστασιακές ενέργειες των Γερμανών;

Είναι πολλοί οι λόγοι. Πρώτον, μετά τον πόλεμο πολλοί Γερμανοί ένιωθαν προδομένοι από όσους έκαναν αντίσταση. Έχοντας χάσει έναν φοβερό πόλεμο ήταν θυμωμένοι με τους αντιστασιακούς, που τους θεωρούσαν προδότες. Μόλις τις τελευταίες δεκαετίες αναγνώρισαν τον Μπονχέφερ, τον Στάουφενμπεργκ και άλλους αντιστασιακούς ως ήρωες. Όμως εξαιτίας της βαθιάς ντροπής για το Ολοκαύτωμα και το καθεστώς των ναζί, έχουν πει ελάχιστα γι’ αυτούς. Φαίνεται πως νιώθουν ότι οι αμαρτίες του έθνους τους ήταν τόσο μεγάλες, ώστε δεν θα ήταν σωστό να μιλήσουν φωναχτά για τους λιγοστούς θαρραλέους που αντιστάθηκαν. Εγώ, όμως, ως Αμερικανός που προέρχομαι από Ελληνογερμανούς γονείς, νιώθω μια έντονη παρόρμηση να μιλήσω δυνατά γι’ αυτό το θέμα. Ο κόσμος πρέπει να μάθει την αλήθεια, ότι δηλαδή ακόμα και στην πιο σκοτεινή εποχή το φως του Χριστού, της αλήθειας και του θάρρους έλαμψε εξαιτίας ελάχιστων πιστών ψυχών.

Η αστική τάξη είδε με καλό μάτι την άνοδο του Χίτλερ;

Ελάχιστοι είχαν τις αμφιβολίες τους και η πίεση για συμμόρφωση με το ναζιστικό καθεστώς ήταν τόσο συντριπτική όπως ακριβώς η πίεση για συμμόρφωση με αυτό που εμείς οι Αμερικανοί αποκαλούμε σήμερα «πολιτική ορθότητα». Μόνο κάποιοι πραγματικά θαρραλέοι μπορούν να σταθούν απέναντι σ’ αυτή την πανίσχυρη τάση και το ίδιο συνέβαινε και τότε.

Υπήρξε κάποια αντιστασιακή δράση εκ μέρους της οικογένειας Μπονχέφερ;

Ναι, βεβαίως. Στην πραγματικότητα ο Μπονχέφερ καθοδηγήθηκε στην πιο σοβαρή αντιστασιακή του δράση από την οικογένειά του, η οποία ήταν εξ ολοκλήρου αναμεμειγμένη σ’ αυτή την υπόθεση. Ο κουνιάδος του Hansvon Dohnanyi ήταν κορυφαίο μέλος της γερμανικής αντικατασκοπείας, όπου βρισκόταν το επίκεντρο της αντίστασης κατά του Χίτλερ. Ήταν ο Dohnanyi που κάλεσε τον Μπονχέφερ να συμμετάσχει στην ομάδα του κατά τα τέλη του 1939, μόλις ξέσπασε ο πόλεμος. Ο αδερφός του Μπονχέφερ και οι δυο κουνιάδοι του σκοτώθηκαν από τους ναζί. Η οικογένεια θυσίασε μια σειρά από μέλη της για να κάνει αυτό που θεωρούσε σωστό.

Η Εκκλησία της Γερμανίας πώς αντέδρασε στην πολιτική του Χίτλερ;

Όχι καλά! Η γερμανική Εκκλησία είχε τόσο καλές και άνετες σχέσεις με το γερμανικό κράτος για πολλά χρόνια, ώστε όταν αυτό έπεσε ξαφνικά στα χέρια των ναζί ήταν πολύ δύσκολο να αντιδράσει . Οι Γερμανοί δεν είχαν την προϊστορία διαχωρισμού μεταξύ Εκκλησίας και κράτους όπως εμείς εδώ στην Αμερική. Έτσι ήταν δύσκολο να δουν αυτό που έβλεπε ο Μπονχέφερ, ότι δηλαδή η Εκκλησία είναι η συνείδηση του έθνους και όχι ένας τόσο στενός φίλος του κράτους, ώστε να μην μπορεί να πει την αλήθεια όταν οι περιστάσεις το απαιτούν. Η πίστη της Εκκλησίας αφορά πρώτα τον Ιησού Χριστό και υποτίθεται ότι θα πρέπει να τον υπερασπιστεί με παρρησία σε κάθε περίσταση, κι όταν το κράτος αντιτίθεται στις αρχές του χριστιανισμού πρέπει να υψώσει τη φωνή δείχνοντας σε όλους τους χριστιανούς ότι κάποιες φορές πρέπει να διαλέξουν ανάμεσα στον Χριστό και στην κοσμική εξουσία. Είναι κάτι δύσκολο, όμως αν διαλέξουμε τον Χριστό εκπροσωπούμε τη μοναδική ελπίδα για το οργανωμένο κράτος να διορθώσει τα σφάλματά του.

Ποια ήταν η συγκεκριμένη αντιστασιακή δράση του Μπονχέφερ;

Πρώτα απ’ όλα ως ιερέας αποτελούσε τη θρησκευτική και ηθική καθοδήγηση για πολλούς αντιστασιακούς προτού αναμειχθεί επίσημα στην υπόθεση. Με το που εντάχθηκε στην Υπηρεσία Πληροφοριών του γερμανικού στρατού (Abwehr), έγινε αμέσως διπλός πράκτορας. Επιφανειακά εργαζόταν για το ναζιστικό καθεστώς, αλλά στην πραγματικότητα δούλευε για την καταστροφή του. Γνώριζε ότι διακινδύνευε τη ζωή του. Φυλακίστηκε επειδή βοήθησε δεκατέσσερις Εβραίους να δραπετεύσουν στο εξωτερικό, αλλά αυτό που οδήγησε στην εκτέλεσή του το 1945 ήταν η ανάμειξή του στη συνωμοσία δολοφονίας του Χίτλερ.

Αν και είχε τη δυνατότητα να διαφύγει στην Αμερική, ο Μπονχέφερ έμεινε στη Γερμανία. Πώς το εξηγείτε αυτό;

Ήξερε ότι το πιο σημαντικό πράγμα ήταν η πίστη του στον Θεό κι όχι η ασφάλειά του. Εμπιστεύτηκε τον Θεό πάνω από τον φόβο για τη ζωή του.

Οι απόψεις του για τον ρόλο του χριστιανισμού στον κόσμο έχουν ασκήσει σημαντική επιρροή στη θεολογική σκέψη. Ποια είναι η συμβολή του στη θεολογική σκέψη;

Αυτό είναι ένα ζήτημα κάπως περίπλοκο και για την απάντησή του θα μου επιτρέψετε ταπεινά να υποδείξω να διαβάσουν οι αναγνώστες το βιβλίο μου.

Ζείτε στη Νέα Υόρκη. Ποιες είναι οι δραστηριότητές σας;

Έχω μια δίωρη ραδιοφωνική εκπομπή που είναι διαθέσιμη και ως podcast, όπου παίρνω συνεντεύξεις από πολλούς ενδιαφέροντες ανθρώπους πάνω σε μια ποικιλία θεμάτων. Οποιοσδήποτε μπορεί να ακούσει την εκπομπή μου στη διεύθυνση www.metaxastalk.com. Αυτό με απορροφά περισσότερο αυτό τον καιρό, αλλά φυσικά το πιο σημαντικό πράγμα για μένα είναι ο χρόνος που περνώ με τη σύζυγο, την κόρη και τους γονείς μου. Ο πατέρας μου έκλεισε πρόσφατα τα ενενήντα (χρόνια πολλά!) και κάθε μέρα μαζί του είναι πολύτιμη για μένα. Μεγάλωσε στην Κεφαλλονιά, όπου βρίσκομαι τώρα. Ερχόμαστε στην Ελλάδα κάθε χρόνο και είναι μεγάλη χαρά για μένα να περνώ τον καιρό μου με την οικογένειά μου εδώ πέρα.

Διάβασα στο βιογραφικό σας ότι είσαστε ιδρυτής και οικοδεσπότης του «Socrates in the City». Μπορείτε να μας πείτε κάποια λόγια γι’ αυτό τον θεσμό;

Ο Σωκράτης είπε ότι δεν έχει αξία η ζωή που δεν έχει εξερευνηθεί. Έτσι θεώρησα ότι θα ήταν καλή ιδέα να οργανώσω κάποιες συνεντεύξεις με εξαιρετικούς συγγραφείς και διανοητές πάνω στα «μεγάλα ερωτήματα» της ζωής. Ποιοι είμαστε; Από πού προερχόμαστε; Πού πηγαίνουμε όταν πεθαίνουμε; Πώς φτάσαμε ως εδώ; Υπάρχει Θεός, κι αν υπάρχει με τι μοιάζει, και μπορούμε να τον γνωρίσουμε κατά πρόσωπο; Υπάρχει σύγκρουση μεταξύ επιστήμης και πίστης, μπορούν αυτά τα δυο να συνυπάρξουν; Αυτές δεν είναι συνηθισμένες ερωτήσεις και ήμουν της γνώμης ότι για να ζήσουμε μια ζωή που αξίζει, κατά τη ρήση του Σωκράτη, πρέπει να εξερευνήσουμε αυτά τα θέματα. Οι περισσότερες από αυτές τις συνεντεύξεις έχουν αναρτηθεί στη διεύθυνση www.socratesinthecity.com. Στους καλεσμένους μου συμπεριλαμβάνονται καταπληκτικά πρόσωπα, από τον συγγραφέα Malcolm Gladwell μέχρι τη βαρόνη Caroline Cox και πολλούς άλλους. Μόλις κινηματογράφησα μια τέτοια συνέντευξη στο Παρίσι και ελπίζω να συμβεί το ίδιο στην Αθήνα του χρόνου. Τι πιο ταιριαστό από μια συνέντευξη για τον Σωκράτη στην ίδια του την πατρίδα;

Πώς νιώσατε όταν οι εκδόσεις Εν πλω μετέφρασαν το βιβλίο σας στην ελληνική γλώσσα;

Ενθουσιάστηκα. Έρχομαι στην Ελλάδα κάθε χρόνο κι ο Θεός μού έχει δώσει μια βαθιά αγάπη γι’ αυτή τη χώρα. Το βιβλίο μου Θαύματα εκδόθηκε στα ελληνικά τον περασμένο χρόνο από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Σ’ αυτό μιλώ για την ιστορία της μεταστροφής μου στον χριστιανισμό και για πολλά άλλα πράγματα σχετικά με το γιατί οι λογικοί άνθρωποι πρέπει να πιστεύουν στον Θεό. Η σκέψη ότι αυτά τα βιβλία είναι πλέον στα ελληνικά και μπορούν να διαβαστούν από Έλληνες είναι για μένα ένα όνειρο που γίνεται πραγματικότητα. Από τα βάθη της ψυχής μου ευχαριστώ τον Θεό γι’ αυτό.

Ποιο είναι το μήνυμά σας στους αναγνώστες σας;

Στις δύσκολες εποχές το πιο σημαντικό πράγμα είναι η ελπίδα. Όμως τι είναι αυτό που μπορεί να μας τη δώσει; H απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα έχει να κάνει, κατά τη γνώμη μου, με την πίστη. Η πίστη στον Θεό, την οποία υπηρέτησε ο Μπονχέφερ, στον Θεό που του έδωσε θάρρος. Όπως είπα, είναι μια καταπληκτική ιστορία. Παρόλο που σκοτώθηκε δεν φοβήθηκε τον θάνατο, επειδή ήξερε ότι ο Θεός είναι ο Δημιουργός της ζωής. Δεν το πίστευε απλά, το ήξερε. Ο Θεός ζητά απ’ όλους εμάς να το γνωρίζουμε αυτό. Κι αν το γνωρίσουμε, οι ζωές μας θα αλλάξουν εντελώς και θα γίνουν ζωές θάρρους κι ελπίδας.

Μετάφραση από τα αγγλικά: Απόστολος Σπυράκης

Πηγή: diastixo.gr

Μπονχέφερ
Ο θεολόγος που εναντιώθηκε στον Χίτλερ
Eric Metaxas
Μετάφραση: Βασιλική Πατρίκη-Γκολφίνου

Διαβάστε περισσότερα

Μπορεί ένα ταξίδι να κρατήσει 21 χρόνια; Το δικό μου κράτησε.

Σου ετοίμασα ψωμί και παπαρούνα
το ταξίδι της Πούλιας και της Καλαβρίας
είναι μακρύ, μπορεί να είναι και πικρό.

Ταξίδι περιήγηση, ταξίδι προσκύνημα, όχι τουρισμός. Να ανακαλύπτεις μέρα τη μέρα τον χώρο, τους ανθρώπους, τα μνημεία, ν’ αφήνεις πίσω τον χρόνο, την ξέφρενη πραγματικότητα, που δίχως να γνωρίζει λύτρωση αδίσταχτα απαιτεί και να πηγαίνεις προς το άχρονο, αυτό άλλωστε είναι και η δουλειά ενός Αγίου.

Σάββατο 12 Νοεμβρίου 1994, η φτερούγα του ταξιδιού με χτυπά στον ώμο και μου χαράζει μακριά δρόμους παλιούς της σιωπής. «Μια ώρα μετά τα μεσάνυχτα φτάσαμε στο Bivongi. Το χωριό κοιμάται ανάμεσα στα βουνά και δίπλα του το ποτάμι, ο Στίλαρος, ξαγρυπνά. Μας περιμένουν κάποιοι άνθρωποι με τα παλτά μισοριγμένα στους ώμους, νυσταγμένοι και μας οδηγούν σ’ ένα παλιό μισοερειπωμένο σπίτι για να κοιμηθούμε. Η πρώτη δυσκολία με χτυπά στην πλάτη. Καταλαβαίνω πως πρέπει να οπλιστώ με καλή διάθεση, υπομονή και προσαρμοστικότητα. Ο σκοπός μου είναι να γνωρίσω αυτό τον φτωχό, χιλιοβασανισμένο μα και τόσο πλούσιο σε μνήμες τόπο, έστω και με ταλαιπωρίες. Οι συνθήκες στο σπίτι είναι κάτι παραπάνω από κακές. Τα τζάμια στα παράθυρα και τις πόρτες είναι σπασμένα, ο αέρας μπαίνει ελεύθερα παγωμένος, μου σφυρίζει στ’ αυτί και δεν μου επιτρέπει να αφαιρέσω κανένα από τα ρούχα μου. Ονειρεύομαι το ζεστό βραδινό μπάνιο μου. Η αναμονή όμως του άγνωστου που με περιμένει, μου δίνει κουράγιο ν’ αντέξω την δύσκολη νύχτα. Η κουκουβάγια κι ο γκιώνης, τα ζώα που αλυχτούν, έρχονται να με συντροφέψουν και σιγά σιγά νιώθω μια περίεργη ζεστασιά». Αυτή τη ζεστασιά ένιωσα στον άστεγο Αϊ-Γιάννη τον Θεριστή, όταν φυσούσε ο παγωμένος αέρας και τα πουλιά έψελναν σε πλάγιο ήχο το «ω γλυκύ μου έαρ», στα ξεριζωμένα σπίτια του Ροχουδίου που κατρακυλάνε στο ποτάμι και στο μοιρολόι της γιαγιάς Λουκίας.

Με φως με πότισε το αστραφτερό Ιόνιο, οι Λοκροί και η αρχαία ποιήτρια η Νοσσίδη, φως και το κρασί που με κέρασε ο ποιητής Agostino Siviglia στην αετοφωλιά του Βούα. Το μπουκάλι έγραφε Fengari κι ένιωσα στη γλώσσα μου να κυλάει ολόγιομο φωτεινό το φεγγάρι. 

Δευτέρα 10 Οκτωβρίου 2005. Τούτη την εποχή του φθινόπωρου το Σαλέντο ζει τις εξαίσιες πλάνες του χρόνου. Σήμερα βρέχει. Ο αέρας φυσάει σ’ έναν τόπο γεμάτο μνήμες. Μια ευχάριστη αρμονία ανάμεσα στο χώμα και στο νερό, στην πέτρα και στην ελιά, στο σύνολο των εννοιών που στοιχίζονται γύρω μου. Θα ’θελα να σκεφτώ, το τικ τακ της βροχής δεν μ’ αφήνει. Οι τυχαίες συναντήσεις μου και οι υπολογισμένες υφαίνουν το σχέδιο της κάθε μέρας. Διάβασα στο βιβλίο του καθηγητή Fonseca για μια Madonna del Carmine (Παναγία του τραγουδιού) κι από κείνη τη στιγμή έχει κολλήσει στη σκέψη μου σαν το βρεμένο φύλλο πάνω στο τζάμι… «…Το έδαφος της κρύπτης είναι χωμάτινο και πολύ ανώμαλο γεμάτο ανοιγμένους τάφους. Ιδού και τα κόκαλα πιο πέρα. Όμως τα μάτια μου εναγώνια τρέχουν δω και κει στο μισοσκόταδο πάνω στους βραχώδεις τοίχους γυρεύοντας την Παναγία του τραγουδιού, δεν μπορεί να μην υπάρχει. Ήδη ακούω το τραγούδι της. Η βροχή έχει δυναμώσει και φτάνει εδώ κάτω σαν τρυφερό, σιγανό μουρμούρισμα τραγουδιού. Ένα κρανίο στα πόδια μου με αποσπά, προσπαθεί να μου πει το άσμα της τελικής ειρήνης, πόσους θανάτους έχει ζήσει αυτή η γη. Γυρεύει κάτι ισότιμο της μνήμης, να μη χαθεί. Κοίταξε εκεί δεξιά σου στον βράχο, μου λέει, το χρώμα και το σχήμα της αιωνιότητας που λυτρώνει. Ναι, είναι η Παναγία που τραγουδά. Είναι όρθια, το ’να χέρι το ’χει ακουμπισμένο στο στήθος, με τ’ άλλο κάτι βαστούσε, σίγουρα το αδράχτι μα η υγρασία της το ’φαγε. Το πρόσωπο, ετούτο το ρόδο το άλικο, νεανικό, παρθενικό, σεμνό, γλυκό. Αυτό που λέγεται αλήθεια στην τέχνη, αν υπάρχει, είναι το πρόσωπο αυτό. Είναι μικρή, φοβάται λίγο, ο Άγγελος είναι δίπλα, τι θα της πει. Δέχεται το άγγελμα, σκύβει το κεφάλι ταπεινή. Τώρα φτάνει στ’ αυτιά μου το τραγούδι της. Υπερβαίνει κάθε περιγραφή, υπερβαίνει τη λιακάδα και τη βροχή. Ο κόσμος είναι ψεύτικος μα αυτό είναι αληθινό, όσο ο ήχος μιας ανθισμένης κερασιάς, όσο η πνοή του ανέμου, που μένει άγρυπνη τη νύχτα, όσο οι φούγκες των λέξεων πάνω στο χαρτί.

Βγαίνω από την κρύπτη ψηλαφώντας και σ’ έναν τσίγκο κρούει τύμπανα η βροχή».

«…Σε γραμμή αστραφτερή περνάνε οι μέρες, οι νύχτες, οι ώρες, τα μεθυσμένα πρωινά, η μασσερία Sant Angelo και οι κορυδαλλοί. Ξεμαλλιασμένες ταραντάτες παραδέρνουν, στριγγλίζει ο ελαιώνας, το ταμπορέλο με καλεί. Στην άκρη πετιέται η λογική, στο Κάστρο του Κοριλιάνο τριγυρίζει η Κουαρέμα και το σιακούddι το λάδι μετράει και του εργάτη τη βαριά αναπνοή. Οι καρβουνιάρηδες στην Καλημέρα τραγουδούν την Μαρσεγιέζα κι ο Ernesto την Πατρόκλεια παρηγορεί. Στα Φωτερά ο Salvatore με την σφεντόνα κυνηγάει τα πουλιά κι ο Franco Corlianò, thelo na mbriakeftò na mi’ pensèfso (θέλω να μεθύσω να μη σκέφτομαι) τραγουδάει. Δεν μπορείς παρά να φωνάξεις “ΚΛΟΗΙ ΖΙΣ” (“άκουσε, Δία”), καθώς οι επιγραφές στη Ρόκα από τα βράχια ξεκολλούν, σε κυνηγάνε, σε τρομοκρατούν.

“Όταν γεμίσει η μνήμη” λέει η Emily Dickinson “βάλ’ της καπάκι στεγανό”.

Η φτερούγα του ταξιδιού σπασμένη, τα κομμάτια της μαζεύει και μ’ ακολουθεί. “Το ταξίδι είναι σαν το φως” μου λέει “όταν τελειώνει το ζητάς”. Μνήσθητι, Κύριε της δούλης Σου Φτερούγας…»

Ένα ταξίδι είναι αυτό το βιβλίο, ένα ταξίδι που δεν τέλειωσε, γιατί στην πραγματικότητα κανένα ταξίδι δεν τελειώνει ποτέ. Το ταξίδι έχει φτερά και τρέχει πάντα ξοπίσω σου.

Πηγή: diastixo.gr

Με τη φτερούγα του ταξιδιού
Τα ημερολόγια της Πούλιας και της Καλαβρίας 1994-2015: Πρόσωπα, μνημεία, γλώσσα, λαϊκός πολιτισμός
Φωτεινή Καϊμάκη

Διαβάστε περισσότερα

Οι πρώτες κοινότητες των ανθρώπων δούλευαν τη γη η μια δίπλα στην άλλη. Ποιες σχέσεις αναπτύχθηκαν ανάμεσά τους;

Είναι πολύ καλή η ερώτηση. Έχουμε κάποια γνώση αυτών των σχέσεων σε πρώιμες ανθρώπινες κοινότητες. Γνωρίζουμε ότι οι πρώτοι άνθρωποι βασίζονταν ο ένας στον άλλο, προκειμένου να επιβιώσουν. Ταυτόχρονα, δεν χρειάζεται παρά να κοιτάξει κανείς σε πολλές σημερινές αγροτικές κοινωνίες, για να πάρει μια ιδέα τού πώς έμοιαζαν οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων χιλιετίες πριν. Όπως και σήμερα, σε πολλές από αυτές τις πρώιμες κοινότητες, ο ένας βασιζόταν στον άλλο: εργάζονταν μαζί και ζούσαν μαζί στις κοινότητές τους.

Οι δεξιότητες διδάσκονταν από γενιά σε γενιά, από τους γονείς στα παιδιά. Αυτό για πόσους αιώνες συνεχίστηκε;

Συμβαίνει ακόμα και σήμερα σε κάποιες κοινότητες στον κόσμο. Όχι από επιλογή, αλλά ως τρόπος ζωής, αν και πρόκειται για απομονωμένες περιοχές της Ασίας, της Αφρικής και κάποιες κοινότητες του Αμαζονίου, στη Νότια Αμερική. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, τα παιδιά συνεχίζουν να μην πηγαίνουν σε σχολεία και να μαθαίνουν από τις οικογένειες και τις κοινότητές τους. Βέβαια, πολλές από αυτές τις κοινότητες εξαφανίζονται, αλλά οι ανθρωπολόγοι έχουν εξαγάγει σημαντικά τεκμήρια απ’ αυτές.

Οι άνθρωποι πάντα μάθαιναν τα παιδιά. Αυτή είναι η λεγόμενη «άτυπη μάθηση»;

Ακριβώς. Νομίζω ότι η διδασκαλία των παιδιών είναι γραμμένη στο DNA του ανθρώπου. Από πολλές απόψεις, δεν νομίζω ότι διαφέρουμε και τόσο από άλλα θηλαστικά. Λαχταρούμε να διδάξουμε τα μικρά μας. Η άτυπη μάθηση σημαίνει όλα αυτά που τα παιδιά μάθαιναν έξω από το σχολείο. Επρόκειτο για σημαντικές δεξιότητες, που τα παιδιά αποκτούσαν διά της μάθησης πριν προκύψει το όποιο εθνικό σχολικό σύστημα. Σήμερα, πολλές από αυτές τις δεξιότητες έχουν χαθεί.

Αργότερα εμφανίστηκε ο θεσμός του σχολείου. Στα πρώτα του βήματα, το σχολείο ήταν αποδεκτό από τους ανθρώπους; Τι κατάφερε το σχολείο στη συνέχεια;

Ενδιαφέρουσα ερώτηση. Δεν είμαι βέβαιος ότι οι περισσότεροι άνθρωποι κατανοούσαν τα υπόρρητα κίνητρα και τη φύση της γενικής και υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Αρχικά, οι οικογένειες, ιδιαίτερα στις αγροτικές κοινωνίες, δεν αντιλαμβάνονταν πραγματικά τη μακροπρόθεσμη αξία που είχε η εκπαίδευση. Γνωρίζουμε ότι στην Ελλάδα, μετά την Επανάσταση, η συνήθεια να απουσιάζει κανείς από το σχολείο ήταν εκτεταμένη στα παιδιά των αγροτικών κοινοτήτων. Οι γονείς προτιμούσαν να μένουν τα παιδιά στο σπίτι και να εργάζονται μαζί τους στα χωράφια ή να κάνουν μικροδουλειές του νοικοκυριού, από το να πηγαίνουν σχολείο. Αλλά το σχολικό σύστημα στην Ελλάδα, όπως και σε άλλα μέρη της Ευρώπης, παρείχε στα παιδιά σημαντικά κίνητρα παρακολούθησης. Κατ’ αρχάς, ήταν δωρεάν. Και όσο αυξανόταν ο αριθμός των παιδιών που παρακολουθούσαν, τόσο περισσότερο δημοφιλές γινόταν το σχολείο στη συνείδηση των οικογενειών. Στη δυτική Ευρώπη, πολλά σχολεία παρείχαν στα παιδιά δωρεάν γεύματα και ρουχισμό. Επίσης, το σχολείο άρεσε και στα ίδια τα παιδιά και προτιμούσαν να πηγαίνουν εκεί παρά να εργάζονται στα χωράφια. Από τα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού, στα περισσότερα δυτικά έθνη ψηφίστηκαν νόμοι για την παιδική εργασία, που απαγόρευαν στα παιδιά να εργάζονται σε εργοστάσια και τα υποχρέωναν να παρακολουθούν το σχολείο. Η γενική εκπαίδευση θεωρούνταν πια ως ένας τρόπος ανάπτυξης της εθνικής οικονομίας μιας χώρας και ως ενοποιητική διαδικασία του έθνους γύρω από μια κοινή εθνική ταυτότητα, μέσα από την ενδυνάμωση των πολιτιστικών δεσμών που ενυπήρχαν στο έθνος.

Το βιβλίο σας αναφέρεται στις δεκαετίες της Ελλάδας από το 1880 μέχρι το 1930. Ποια ήταν η πολιτική και οικονομική κατάσταση στη χώρα μας;

Εκείνον τον καιρό, η Ελλάδα ήταν ακόμα ένα σχετικά καινούργιο έθνος-κράτος. Η πολιτικοικονομική κατάσταση θα μπορούσε στην καλύτερη περίπτωση να περιγραφεί ως τεταμένη. Η Ελλάδα κοίταζε να επεκτείνει τα σύνορά της. Κι έγιναν διάφοροι πόλεμοι προς αυτή την κατεύθυνση, στη διάρκεια αυτής της περιόδου. Οι γνωστότεροι ασφαλώς είναι οι δύο Βαλκανικοί πόλεμοι, ο Α’ Παγκόσμιος και ο ελληνοτουρκικός πόλεμος, που οδήγησε στη Μικρασιατική Καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών. Όπως ξέρουμε, οι πόλεμοι δεν είναι μια φτηνή υπόθεση – και υπήρξαν ιδιαίτερα επαχθείς για την Ελλάδα. Η Μικρασιατική Καταστροφή έφερε στην Ελλάδα από την Τουρκία περισσότερους από ένα εκατομμύριο Έλληνες – πολλοί από τους νέους πρόσφυγες, δυστυχώς, πέθαναν. Αυτοί οι νέοι Έλληνες και χριστιανοί ορθόδοξοι, λοιπόν, έπρεπε να ενσωματωθούν στον ελληνικό λαό. Αυτό ήταν μια τρομακτική οικονομική δέσμευση για το ελληνικό κράτος και τον ελληνικό λαό, κάτι που πρέπει να αναγνωριστεί.

Ποια ήταν τα βήματα που έκαναν οι πολιτικοί για να αντιμετωπίσουν αυτή την απαιτούμενη ενσωμάτωση;

Πρέπει να θυμόμαστε πως υπήρξε κάποια εχθρότητα από τους γηγενείς Έλληνες απέναντι στους πρόσφυγες, ιδιαίτερα απέναντι σ’ αυτούς από τη Μικρά Ασία. Τους ονόμαζαν «τουρκόσπορους». Υποθέτω, επίσης, πως υπάρχουν κάποιες αναλογίες με αυτό που συμβαίνει σήμερα με την προσφυγική κρίση στην Ελλάδα. Όπως και σήμερα, η ελληνική κυβέρνηση και ο ελληνικός λαός καλωσόρισαν γενικά τους Έλληνες πρόσφυγες και τους Έλληνες από τη διασπορά, αλλά φανταστείτε τι σχεδιασμός απαιτούνταν, από λογιστικής και τεχνικής πλευράς, προκειμένου να ενσωματωθούν όλοι αυτοί στην κανονική ζωή της χώρας. Στην περίπτωση των Ελλήνων από την ελληνική διασπορά, πολλοί μιλούσαν ήδη ελληνικά, πολλοί ήταν ήδη εξοικειωμένοι με την Ελλάδα. Αλλά έπρεπε να χτιστούν νέα σπιτικά και νέα σχολεία για όλα αυτά τα παιδιά. Για κάποιο διάστημα, έπρεπε να βρεθεί ρουχισμός και τροφή γι’ αυτά τα παιδιά, και να εκπαιδευτούν περισσότεροι δάσκαλοι, προκειμένου να διδάξουν τους νέους αυτούς μαθητές. Εντέλει, υποθέτω πως όλο αυτό απέβη σε καλό.

Πώς έμαθαν να έχουν τη συνείδηση ότι είναι Έλληνες τις δεκαετίες του 1830 μέχρι το 1930;

Αυτό είναι κεντρικό ζήτημα της έρευνάς μου. Το εθνικό σχολείο στην Ελλάδα ήταν μια κατευθυντήρια δύναμη στη διαμόρφωση του τι σημαίνει εννοιολογικά να είσαι Έλληνας. Μετά την Ελληνική Επανάσταση, η εκπαίδευση στην Ελλάδα διαδραμάτισε τον πρωταρχικό ρόλο στη διαμόρφωση και καλλιέργεια μιας ελληνικής εθνικής ταυτότητας. Αυτό συνεχίζεται κατά κάποιον τρόπο μέχρι και σήμερα στο ελληνικό σχολείο. Από το 1830 μέχρι το 1930, το σχολείο δίδασκε τους μαθητές πως υπήρχε κάποια προσωπική σύνδεσή τους με τους αρχαίους Έλληνες. Σήμερα, οι ίδιοι οι Έλληνες τείνουν να δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον στις αρχαίες τους ρίζες και την εθνική τους καθαρότητα. Για πολλούς Έλληνες, όσο πιο αρχαίος ισχυρίζεσαι ότι είσαι, τόσο πιο γνήσιος ή πιο Έλληνας θεωρείσαι. Η κουλτούρα ωστόσο παίζει μεγαλύτερο ρόλο στον προσδιορισμό της πολιτισμικής και εθνικής καθαρότητας. Αυτό σημαίνει τάχα ότι οι σύγχρονοι Έλληνες δεν έχουν καμία πολιτισμική σύνδεση με τους αρχαίους Έλληνες; Όχι, σε καμία περίπτωση. Από πολλές απόψεις, οι σύγχρονοι Έλληνες έχουν μια πολύ ισχυρή σύνδεση με τους προγόνους τους. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι τους συνδέουν πολύ περισσότερα πράγματα απ’ όσα συνδέουν, φερειπείν, τους Ιταλούς με τους Ρωμαίους προγόνους τους, ή τους σύγχρονους Αιγυπτίους με τους αρχαίους Αιγυπτίους, τους σύγχρονους Ιρανούς με τους αρχαίους Πέρσες. Η διδασκαλία της ελληνικής Ιστορίας στα σχολεία ήταν σημαντική για την απόκτηση αυτής της αίσθησης ελληνικότητας. Στη συγγραφή των ελληνικών εγχειριδίων Ιστορίας του 19ου αιώνα υιοθετήθηκε η κατευθυντήρια γραμμή του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου περί της αδιάκοπης συνέχειας της ελληνικής Ιστορίας. Σύμφωνα με αυτή, ένα είναι το ελληνικό έθνος, που, ξεκινώντας από την αρχαιότητα, συνέχισε αναλλοίωτο την πορεία του διαμέσου των ελληνιστικών και βυζαντινών αιώνων, και έφτασε μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Κάθε εποχή συνδεόταν ιστορικά με την επόμενη: η αρχαία Ελλάδα οδήγησε στην ελληνιστική Ελλάδα· η ελληνιστική Ελλάδα οδήγησε στη βυζαντινή Ελλάδα και η βυζαντινή Ελλάδα οδήγησε στη σύγχρονη Ελλάδα· το ελληνικό έθνος διέβη τους αιώνες με σχετικά λίγες πολιτισμικές αλλαγές. Το ζήτημα της γεωγραφίας ήταν επίσης σημαντικό. Σε πολλά από τα σχολεία του 19ου αιώνα, χάρτες της αρχαίας και της σύγχρονης Ελλάδας τοποθετούνταν δίπλα δίπλα· αυτή η τοποθέτηση έκανε τα τρέχοντα ελληνικά εδάφη να φαίνονται μικρά σε σχέση με τα μεγαλύτερα ιστορικά ανάλογά τους. Δηλαδή, τα σύγχρονα ελληνικά εδάφη παρουσιάζονταν επίτηδες πολύ πιο περιορισμένα από τα αρχαιοελληνικά. Αυτό υποδηλώνει πως για μεγάλο μέρος του 19ου και του πρώιμου 20ού αιώνα, ο σκοπός της διδασκαλίας της γεωγραφίας στα σχολεία ήταν να καταδειχθεί στους Έλληνες μαθητές πόσο περιορισμένες εκτάσεις των αρχαίων τους προγόνων κατοικούν σήμερα οι ίδιοι, και πόσες εκτάσεις υπολείπονται από το ελληνικό κράτος.
Όπως βλέπετε, μπορώ να συνεχίσω επί μακρόν γύρω από το ζήτημα αυτό. Αλλά προτείνω στους αναγνώστες καλύτερα να διαβάσουν το βιβλίο μου. Θα βρουν εκεί τις απαντήσεις.

Γιατί ο Καραγκιόζης ήταν το πιο αγαπημένο θέαμα στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα;

Τώρα που το ρωτάτε, μου έρχεται στον νου κάτι αστείο. Πέρυσι το καλοκαίρι ήμουν στην Ελλάδα με τη σύζυγό μου και τον γιο μας, που είναι τεσσάρων ετών, και καθώς παραθερίζαμε στη Σκόπελο, είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε μια παράσταση Καραγκιόζη. Οι θέσεις του ακροατηρίου ήταν κατάμεστες από παιδιά και δεν είχε χώρο να κινηθείς! Αν οι παραστάσεις του Καραγκιόζη παραμένουν ακόμα και σήμερα δημοφιλείς για τα παιδιά, παρά τις όποιες άλλες μορφές ψυχαγωγίας που τις συναγωνίζονται, δεν μπορώ να φανταστώ πόσο δημοφιλείς πρέπει να ήταν στα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού στην Ελλάδα. Ήταν ίσως μία από τις μεγαλύτερες πηγές ψυχαγωγίας για παιδιά, στην Ελλάδα εκείνης της εποχής. Αλλά περισσότερο απ’ αυτό, ήταν δημοφιλές θέαμα διότι μιλούσε τη γλώσσα που τα παιδιά ενδιαφέρονταν να ακούσουν.

Τα παιδιά στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα δεν ταξίδευαν πέρα από την περιοχή τους. Πώς ήταν εξοικειωμένα με τις διαφορές μεταξύ του έθνους τους και άλλων εθνών;

Πραγματικά, αυτό γινόταν από τα σχολικά βιβλία και από άλλα έντυπα μέσα, καθώς και από όσα άκουγαν τα παιδιά από εκείνους που ταξίδευαν έξω από τις κοινότητές τους.

Ποια ήταν τα διαβάσματα των παιδιών εκείνης της εποχής;

Ένα σωρό διαφορετικά είδη βιβλίων και περιοδικών. Μία από τις πρωιμότερες ιστορίες για παιδιά στην Ελλάδα ήταν το Τηλεμάχου, Γιου του Οδυσσέως του François Fénelon, που μεταφράστηκε από τα γαλλικά (Αdventures de Télémaque) το 1669. Στο κρυφό σχολειό, πριν από την Επανάσταση, τα παιδιά διάβαζαν κυρίως θρησκευτικά κείμενα και θρησκευτικές ιστορίες από τη Βίβλο. Δημοφιλή περιοδικά για παιδιά μετά την Επανάσταση ήταν η Παιδική Αποθήκη και η Διάπλασις των Παίδων. Μια θρυλική χιουμοριστική ιστορία για παιδιά, των τελών του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα στην Ελλάδα, ήταν Ο Τρομάρας του Γεωργίου Βιζυηνού (1849-1896), που πρωτοδημοσιεύτηκε το 1884. Ο Γεροστάθηςήταν άλλη ανάλογα δημοφιλής ιστορία, όπως επίσης και Τα ψηλά βουνά (1918) του ποιητή και πεζογράφου Ζαχαρία Παπαντωνίου (1877-1940). Αυτά είναι απλώς κάποια παραδείγματα του τι διάβαζαν τα παιδιά εκείνον τον καιρό, ή τι διάβαζαν οι μεγάλοι στα παιδιά.

Ποιοι πολιτικοί είχαν όραμα και θέλησαν να κάνουν τομές για να αλλάξουν την παιδεία προς το καλύτερο;

Νομίζω πως γενικά όλοι έκαναν προσπάθεια. Ο Βενιζέλος, ο Τρικούπης, θέλησαν από νωρίς ένα ισχυρό εκπαιδευτικό σύστημα που θα βοηθούσε την Ελλάδα να εκδυτικιστεί και να αναπτύξει την εθνική της οικονομία. Ακόμα και σήμερα στην Ελλάδα η εκπαίδευση είναι σημαντική, καθώς συχνά οι πολιτικοί κάνουν σχέδια μεταρυθμίσεων για την εκπαίδευση, αλλά και ένα σημαντικό κομμάτι του εθνικού προϋπολογισμού πηγαίνει σ’ αυτή.

Τι έχει αλλάξει στην εκπαίδευση στην Ελλάδα από τότε;

Αρκετά. Διάφοροι ερευνητές έχουν γράψει ήδη γι’ αυτό το ζήτημα. Δεν νομίζω πως μπορώ να απαντήσω ενδελεχώς αυτή την ερώτηση μέσα στο πλαίσιο αυτής της μικρής συνέντευξης. Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι ο ελληνικός λαός εξέλαβε την εκπαίδευση ως κάτι πολύτιμο, περισσότερο απ’ ό,τι άλλα έθνη. Νομίζω πως για πολλούς Έλληνες το να είναι σπουδαγμένοι αποτελεί ένδειξη επιτυχίας. Πολλές οικογένειες στην Ελλάδα είναι διατεθειμένες ακόμα και σήμερα να υποστούν μεγάλες θυσίες, προκειμένου να εξασφαλίσουν ότι τα παιδιά τους θα λάβουν μια καλή εκπαίδευση. Επ’ αυτού, θα συνιστούσα να διαβάσει κανείς τα έργα της Έφης Αβδελά, της Κατερίνας Δαλακούρα και του Ανδρέα Καζαμία – φωτίζουν αρκετά το συγκεκριμένο ζήτημα. 

Είστε καθηγητής στο πανεπιστήμιο του North Park. Ποιο είναι το αντικείμενο που διδάσκετε; Έχει το πανεπιστήμιο Έλληνες φοιτητές;

Διδάσκω Ιστορία της Εκπαίδευσης, Συγκριτική και Διεθνή Εκπαίδευση, Διαπολιτισμική Εκπαίδευση και κάποια άλλα μαθήματα. Είμαι, επίσης, διευθυντής του Προπτυχιακού Διδακτικού Προγράμματος. Οι περισσότεροι από τους Έλληνες φοιτητές μου είναι Ελληνοαμερικάνοι. Περιστασιακά, έχω και κάποιους φοιτητές από την Ελλάδα, θα ευχόμουν ωστόσο να είχα περισσότερους – οι φοιτητές από την Ελλάδα παρέχουν πάντα μια μοναδική προοπτική.

Τι θα θέλατε να απευθύνετε στους αναγνώστες που θα διαβάσουν τη συνέντευξή σας;

Πιστεύω πως οι αναγνώστες σας θα απολαύσουν το βιβλίο μου. Αφορά τις ζωές των περισσότερων σύγχρονων Ελλήνων. Και εξηγεί επίσης, από ιστορική σκοπιά, πώς έμαθε ο ελληνικός λαός να είναι Έλληνες.

Μαθαίνοντας να είσαι Έλληνας
Τυπική και άτυπη εκπαίδευση κατά την ανάπτυξη του ελληνικού πατριωτισμού (1880-1930)
Θεόδωρος Γ. Ζέρβας

Διαβάστε περισσότερα

O Ελληνοαμερικανός Ντίνο Σέντερ ζει στην Ουάσινγκτον, όπου είναι διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας παραγωγής «Deno Seder». Ανέπτυξε ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ελληνική τέχνη, ιστορία και φιλοσοφία. Όταν η σύζυγός του, Anita Semjen, διοργάνωσε μια έκθεση σχετικά με το Ολοκαύτωμα στο Yad Vashem της Ιερουσαλήμ, ο Ντίνο Σέντερ άκουσε και έμαθε για τους «δίκαιους των εθνών» από την Ελλάδα και εμπνεύστηκε να γράψει Το νησί των δικαίων, την ιστορία διάσωσης όλης της εβραϊκής κοινότητας της Ζακύνθου από τη ναζιστική θηριωδία, κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πρόκειται για την ιστορία δύο γενναίων ανδρών, του μητροπολίτη Χρυσοστόμου και του δημάρχου Λουκά Καρρέρ, οι οποίοι κατάφεραν να σώσουν όλους τους Εβραίους της Ζακύνθου κρύβοντάς τους σε οικογένειες χριστιανών. 

Πώς ξεκίνησε η ιδέα συγγραφής του βιβλίου Το νησί των δικαίων» (Εκδόσεις Εν πλω);

Το 1995, η γυναίκα μου διοργάνωσε μια καλλιτεχνική έκθεση στο Yad Vashem, στην Ιερουσαλήμ. Είναι από την Ουγγαρία και η έκθεσή της με θέμα Θύτες και θύματα παρουσίαζε έργα τέχνης Ευρωπαίων της Ουγγαρίας, τα οποία είχαν ανακαλυφθεί χρόνια μετά τη λήξη του πολέμου. Καθώς επισκεπτόμουν το Yad Vashem πριν από το άνοιγμα της έκθεσης, αντίκρισα ένα μνημείο από την Ελλάδα με την επιγραφή «Στους δίκαιους ανάμεσα στα έθνη». Ήταν συγκλονιστικό για μένα να διαβάζω τα ονόματα αυτών των ηρωικών ανθρώπων, που έδειξαν τέτοιο κουράγιο και συμπόνια απέναντι στους καταδιωκόμενους φίλους και γείτονες. Τη στιγμή εκείνη σχημάτισα την ιδέα στο μυαλό μου ότι έπρεπε να μάθω περισσότερα για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Ελλάδας κι όταν διάβασα για τον μητροπολίτη Χρυσόστομο, τον δήμαρχο Λουκά Καρρέρ και τη μοναδική εβραϊκή κοινότητα στην Ελλάδα που σώθηκε στην ολότητά της από την εξολόθρευση, αποφάσισα να γράψω αυτό το βιβλίο για τη Ζάκυνθο.

Τι ακριβώς συνέβη στη Ζάκυνθο κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο;

Το νησί καταλήφθηκε πρώτα από τους Ιταλούς, που έδειξαν το σκληρό τους πρόσωπο, κι έπειτα από τους Γερμανούς, που συμπεριφέρθηκαν φρικτά. Οι κάτοικοι εκτελούνταν για ασήμαντα παραπτώματα, όπως η παραβίαση της απαγόρευσης κυκλοφορίας ή η υποτιθέμενη προσβολή κάποιου Γερμανού αξιωματικού. Και σα να μην έφτανε η γερμανική κτηνωδία, πείνα ενέσκηψε στο νησί όπως και σ’ όλη τη χώρα. Στην Αθήνα περίπου 500 άνθρωποι πέθαιναν κάθε μέρα. Ο κατοχικός πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος βοήθησε ελάχιστα τους Έλληνες, χριστιανούς και Εβραίους. Στην Ελλάδα ο ρατσισμός κι ο αντισημιτισμός είχαν ελάχιστη απήχηση, γεγονός που εξηγεί την αδυναμία των Ελλήνων να δεχτούν την απάνθρωπη συμπεριφορά των Γερμανών. Όπως έγραψε ο Γιώργος Ιωάννου: «Οι Γερμανοί εισήγαγαν ξαφνικά σ’ αυτό που μπορεί να περιγραφεί σήμερα ως η ειδυλλιακή ατμόσφαιρα ενός βαλκανικού πολιτισμού τα αβυσσαλέα πάθη και τις ηλιθιότητες της γοτθικής Ευρώπης». Ο μητροπολίτης Χρυσόστομος ήταν αγαπητός σε όλους. Είχε σπουδάσει στο Μόναχο, όπου απέκτησε πτυχία φιλοσοφίας, νομικής και θεολογίας, μιλούσε τέσσερις γλώσσες και πίστευε ότι ο Θεός τον είχε προικίσει με ελεύθερη σκέψη κι έναν σκοπό στη ζωή του, την προστασία των πιο αδύναμων, των Ελλήνων Εβραίων, σ’ εκείνη τη σκοτεινή περίοδο.

 Πόσοι ήταν οι Εβραίοι που ζούσαν στο νησί;

Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ζούσαν στη Ζάκυνθο 275 Έλληνες Εβραίοι. Οι χριστιανοί και οι Εβραίοι του νησιού μιλούσαν την ίδια γλώσσα, είχαν τις ίδιες αξίες, κατοικούσαν κι εργάζονταν μαζί για αιώνες. Οι Εβραίοι της Ελλάδας υπηρέτησαν στον ελληνικό στρατό κι αργότερα συμμετείχαν στην Εθνική Αντίσταση κατά τη διάρκεια της ιταλικής και γερμανικής Κατοχής. Μια Εβραία που επέζησε, η Μαλβίνα Μεσίνα, θυμόταν στην κατάθεσή της: «Ήταν αληθινά καλοί άνθρωποι. Γνώριζαν ότι είμαστε Εβραίοι, αλλά μας βοήθησαν και ποτέ δεν μας πρόδωσαν. Μας άφησαν να ζήσουμε μαζί τους και μας έδωσαν τροφή και ρούχα. Μας αγαπούσαν πολύ κι εμείς νιώθαμε το ίδιο γι’ αυτούς».

Γιατί οι Γερμανοί ζήτησαν καταλόγους με τα ονόματα των Ελλήνων Εβραίων;

Οι Γερμανοί ήθελαν καταλόγους με τα ονόματα των Εβραίων για να τους φορτώσουν στα καράβια με προορισμό τον Πειραιά κι από κει με τρένα να τους στείλουν στο Άουσβιτς. Όλη η διαδικασία αποτελούσε μέρος του χιτλερικού σχεδιασμού για την «τελική λύση», την εξολόθρευση των Εβραίων.

Τι ενέργειες έκανε ο δήμαρχος Λουκά Καρρέρ και ο μητροπολίτης Χρυσόστομος για να σώσουν τους Εβραίους;

Παρείχαν σε όλους τους Έλληνες Εβραίους ψεύτικες ταυτότητες και πιστοποιητικά βάφτισης. Διαπραγματεύτηκαν χωρίς φόβο με τους Γερμανούς για τη διάσωση των Εβραίων και συνεργάστηκαν με τις αντιστασιακές ομάδες για την εγκατάστασή τους σε απομακρυσμένα ορεινά χωριά, όπου κρύβονταν σε χριστιανικά σπίτια. Έθεσαν σε κίνδυνο τη ζωή τους για να σώσουν τους συμπατριώτες τους.

Είναι αλήθεια ότι ο δήμαρχος και ο μητροπολίτης παρέδωσαν μία λίστα με δύο ονόματα μόνο, τα δικά τους; Κανείς τους δεν φοβήθηκε τους Γερμανούς;

Ναι, η λίστα περιείχε μόνο τα ονόματά τους. Όπως αναφέρεται στις αναμνήσεις του γαμπρού του μητροπολίτη, Διονύσιου Στραβόλαιμου, ο Χρυσόστομος είπε στον Γερμανό διοικητή: «Σύμφωνα με τις εντολές σας, μπορείτε να συλλάβετε εμένα και όχι αυτούς, κι αν αυτό δεν σας ικανοποιεί, μπορώ να σας αποδείξω πόσο κοντά βρίσκομαι στις αθώες οικογένειες των Εβραίων. Θα τους ακολουθήσω στη δραματική τους πορεία και θα μπω μαζί τους στους θαλάμους αερίων και στα κρεματόρια». Περίπου 600 ιερείς φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν ή θανατώθηκαν εξαιτίας της αλληλεγγύης τους προς τους Εβραίους της Ελλάδας. Ο μητροπολίτης γνώριζε τις συνέπειες, αλλά έμεινε πιστός στην απόφασή του.

Υπάρχουν μαρτυρίες που είναι υμνητικές από τους κατοίκους της Ζακύνθου. Πώς αναπτύχθηκε αυτή η αλληλεγγύη με τους Εβραίους;

Στο πέρασμα των αιώνων, οι Εβραίοι αφομοιώθηκαν πολιτισμικά στην ελληνική κοινωνία. Επιπλέον, το ορθόδοξο ήθος έδινε ιδιαίτερη έμφαση στη σημασία των ανθρώπινων σχέσεων, των καλών πράξεων και της αγάπης απέναντι σε όλους τους ανθρώπους. O μητροπολίτης ικέτεψε το ποίμνιό του: «...για να φανείτε καλοί Χριστιανοί, σώστε έναν Εβραίο». Οι περισσότεροι κάτοικοι των απομακρυσμένων χωριών του νησιού δεν είχαν ποτέ συναντήσει Ισραηλίτη, όμως ένιωθαν ως χριστιανικό καθήκον την υποχρέωση να διασώσουν αυτούς τους ανθρώπους.

Με συγκίνησε η απάντηση ενός κατοίκου: «Πρέπει να μείνετε. Στο κάτω κάτω, γιε μου, γιατί η δική μας ζωή να είναι πολυτιμότερη από τη δική σας;»

Η μοναδική ιουδαϊκή κοινότητα που σώθηκε στην ολότητά της ήταν αυτή της Ζακύνθου. Όταν διάβασα για το κουράγιο και την ανθρωπιά αυτών των Ελλήνων, αισθάνθηκα υπερήφανος για την ελληνική καταγωγή μου. Όλοι γνώριζαν πού κρύβονταν οι Εβραίοι, κι όμως κανείς δεν είπε λέξη – ένα ακόμα «θαύμα» της Ζακύνθου. Οι κάτοικοι αυτού του νησιού μάς έδωσαν ένα παράδειγμα αλήθειας και δικαιοσύνης, που έχει την ίδια αξία σήμερα όπως πριν από εβδομήντα χρόνια. Επίσκοποι, ιερείς, μοναχές, πολλοί (όχι όλοι) δημόσιοι λειτουργοί και πολίτες της Ελλάδας διακινδύνεψαν τη ζωή τους προστατεύοντας τις ζωές των οικογενειών, των φίλων, των γειτόνων τους, ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός δεν φοβόταν και μιλούσε ανοιχτά απέναντι στους Γερμανούς, χρησιμοποιώντας τη ρήση του Αποστόλου Παύλου: «...δεν υπάρχει πια Ιουδαίος ούτε Έλληνας».

Έγινε κάποια ανάλογη διάσωση των Εβραίων σε άλλα μέρη της Ελλάδας;

Δυστυχώς, όχι. Σε περιοχές όπως η Θεσσαλονίκη ή τα Γιάννενα, οι ραβίνοι έπεισαν τον κόσμο να παραμείνει στα σπίτια του φορώντας το κίτρινο αστέρι, να υπακούν στους Γερμανούς για να είναι ασφαλείς. Η πλειοψηφία των Εβραίων απ’ αυτές τις πόλεις θανατώθηκε. Αν αυτοί οι ραβίνοι ήταν συνένοχοι ή απλώς αφελείς, είναι κάτι που θα το κρίνει η Ιστορία.

Το βιβλίο σας είναι καλογραμμένο και, το κυριότερο, φέρνει συγκινησιακή φόρτιση. Πρέπει να θυμάται ένας λαός την ιστορία του;

Ναι, όπως έγραψε ο Edmund Burke: «Αυτοί που δεν γνωρίζουν την ιστορία, είναι καταδικασμένοι να την επαναλάβουν». Στις 22 Ιανουαρίου 2014, ο Έλληνας υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων εξέδωσε ένα υπόμνημα υπογραμμίζοντας «...την ανάγκη της συμβολής στη διατήρηση της μνήμης του Ολοκαυτώματος και της πάλης ενάντια στον αντισημιτισμό και τον ρατσισμό με την υποστήριξη της εκπαίδευσης των δασκάλων πάνω σε θέματα σχετικά με το Ολοκαύτωμα, καθώς και την οργάνωση δραστηριοτήτων για τη μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση του πληθυσμού σε σχετικά θέματα». Αντιστοίχως, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα των σχολείων στις ΗΠΑ περιλαμβάνει υλικό σχετικό με το Ολοκαύτωμα, την ιστορία των ανθρώπινων δικαιωμάτων καθώς και μαθήματα που σχετίζονται με την ιθαγένεια, την ανεκτικότητα, τη συμπόνια για τον συνάνθρωπο ανεξαρτήτως φυλής, καταγωγής ή θρησκεύματος.

Ποιο στοιχείο σάς έκανε ιδιαίτερη εντύπωση στη διάρκεια της εύρεσης των πηγών και μέχρι την έκδοση του βιβλίου σας;

Δυο πράγματα: H εκδήλωση του κακού με όλα όσα το συνοδεύουν (μίσος, άγνοια, μισαλλοδοξία, βία, έγκλημα). Κι απ’ την άλλη μεριά, η ευγένεια του ανθρώπινου πνεύματος που πολεμά ενάντια στην κυριαρχία του κακού.

Τι θα λέγατε σήμερα στους σύγχρονους Ζακυνθινούς;

Να μην ξεχνάτε και να είστε περήφανοι για την κληρονομιά που σας έλαχε!

Μετάφραση από τα αγγλικά: Απόστολος Σπυράκης

 Πηγή: diastixo.gr

Το νησί των δικαίων
Το χρονικό της διάσωσης των Εβραίων της Ζακύνθου από τη ναζιστική θηριωδία
Deno Seder
μετάφραση: Πολυξένη Τσαλίκη-Κιοσόγλου

Διαβάστε περισσότερα