Τὰ τοπικὰ γλωσσικὰ ἰδιώματα πλήττονται στὶς μέρες μας μὲ συνεχῶς ἐπιταχυνόμενο ρυθμό. Ἀντιλαμβανόμενος ἀπὸ πολὺ νωρὶς τὴ θλιβερὴ αὐτὴ πραγματικότητα ἔθεσα ὡς στόχο μου τὴν ἀποθησαύριση τοῦ γλωσσικοῦ πλούτου τῆς Κύθνου. Ἤδη, πλέον, τὰ περισσότερα ἀπὸ τὰ λήμματα τοῦ ἀνὰ χείρας βιβλίου ἀποτελοῦν τὸν κορμὸ μιᾶς ντοπιολαλιᾶς ποὺ ἔχει πάψει νὰ μιλιέται. Ἡ ὑποχώρηση αὐτὴ συνέβη ταχύτατα, ἰδιαίτερα κατὰ τὶς τελευταῖες δεκαετίες, ὄχι μόνο στὸ ἐπίπεδο τὸ λεκτικὸ ἀλλὰ καὶ τῆς προφορᾶς.
Ἡ μελέτη καὶ καταγραφὴ ἰδιώματος καὶ ἡ σύνταξη λεξικοῦ εἶναι μιὰ διαδικασία ἐξαιρετικὰ δυσχερὴς καὶ ἐπίπονη, ἐνῶ ἀπαραίτητη εἶναι καὶ ἡ βιωματικὴ γνώση τοῦ ἰδιώματος ποὺ πραγματεύεται ὁ ἐρευνητής. Ἀπὸ τὴν ἄποψη αὐτὴ στάθηκα ἰδιαίτερα τυχερός, ἀφοῦ μεγάλωσα πλάι στὴ γιαγιά μου Κατερνιὼ Μαρτίνου (1910-2003) πού, ἂν καὶ ἀγράμματη, ὑπῆρξε σημαντικός φορέας πολλῶν καὶ ποικίλων στοιχείων τοῦ λαϊκοῦ πολιτισμοῦ τοῦ νησιοῦ μας. Ἀπὸ ἐκείνη κατέγραψα ἀνόθευτο, χωρὶς προσμίξεις ἀπὸ διαβάσματα, ἕνα εὐρὺ φάσμα ὑλικοῦ ἀπὸ τὴν προφορικὴ λαϊκὴ παράδοση τῆς Κύθνου. Γιὰ τὸ συγκεκριμένο θέμα, ἡ περίπτωση τῆς γιαγιᾶς βρίσκει ἀπόλυτη ἀντιστοίχιση στὴ φράση τοῦ Ν. Καζαντζάκη γιὰ τὸν Ἀλέξη Ζορμπᾶ: «Αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος δὲν πῆγε στὸ σχολειό, γι’ αὐτὸ καὶ τὸ μυαλό του δὲ χάλασε». Ἀξίζει νὰ σημειωθεῖ ὅτι τὸ γλωσσικὸ ἰδίωμα τοῦ Χωριοῦ (Δρυοπίδας) τὸ ἄκουγα ἀπὸ παιδὶ ὅταν ἐπισκεφτόμουν τὸ νησί, μὰ κυρίως τὸ ἔμαθα ἀπὸ τὴ γιαγιὰ στὴν Ἀθήνα, ὅπου ἀπὸ χρόνια κατοικοῦσε χωρὶς νὰ ἐγκαταλείψει ποτὲ τὴ γλῶσσα καὶ τὶς συνήθειες ποὺ εἶχε μαθημένες στὸν τόπο της. Μὲ τὶς ἀφηγήσεις της, στολισμένες πηγαῖα ἀπὸ τὴν ντοπιολαλιὰ, καὶ με τὴν προφορά της τὴ μελωδική, μοῦ ἔφερνε νοερὰ τὸ νησὶ στὴν Ἀθήνα. Ἀργότερα, ὅταν μεγαλώνοντας κατέγραφα συστηματικότερα τὰ λαογραφικὰ στοιχεῖα τοῦ νησιοῦ, ἄρχισα νὰ συλλέγω καὶ γλωσσικό ὑλικὸ τῆς Χώρας, ἀφοῦ εἶναι καταφανεῖς κάποιες διαφορὲς τῶν δυὸ χωριῶν στὴν ντοπιολαλιά, καὶ οἱ ὁποῖες ἀναφέρονται τόσο στὸ σχετικὸ κεφάλαιο ὅσο καὶ στὸ γλωσσάρι ποὺ ἀκολουθεῖ. Ἡ διάκριση τῶν σχετικῶν ἰδιωματικῶν φαινομένων στὸ φωνολογικό, γραμματικὸ καὶ λεξιλογικὸ ἐπίπεδο ἐπισημαίνονται ἐντὸς παρένθεσης ὡς: (στὴ Χώρα), (στὸ Χωριό).
Δημιουργοὶ τοῦ βιβλίου αὐτοῦ εἶναι οὐσιαστικὰ οἱ ἄνθρωποι τοῦ τόπου, ἀπόντες πιὰ οἱ πιὸ πολλοί, ποὺ ἀπὸ παιδὶ συναναστράφηκα καὶ εἶχα τὴν καλὴ τύχη νὰ ἀκούσω τὴν ντοπολαλιὰ τους ἀλλὰ καὶ νὰ μάθω τόσα πολλά... Φεύγοντας, πῆραν μαζί τους κι ἕναν ὁλόκληρο κόσμο καὶ τὴ γλῶσσα τους τὴν ἀηδονολαλοῦσα, ὅπου τὴν εἶχαν τὰ πουλιὰ σκοπὸ καὶ κιλαηδοῦσαν κατὰ τὸ δημοτικὸ δίστιχο. Ἄς εἶναι τὸ βιβλίο αὐτὸ μιὰ ἐλάχιστη προσφορὰ στὴ μνήμη τους.
ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΡΟΛΟΓΟ ΤΟΥ Μ. Γ ΒΑΡΒΟΥΝΗ
Τὸ βιβλίο αὐτὸ δὲν διασώζει μόνο λέξεις, γραμματικὰ καὶ συντακτικὰ φαινόμενα, φράσεις καὶ στοιχεῖα προφορᾶς τοπικῆς. Κυρίως, μέσα ἀπὸ τὰ γλωσσικά αὐτὰ στοιχεῖα διασώζει τὸ ἦθος καὶ τὸν τρόπο τῶν ἀνθρώπων παλαιοτέρων γενεῶν, τῶν ἀνθρώπων ἐκείνων ποὺ διατήρησαν ὅσα παρέλαβαν καὶ τὰ πέρασαν στοὺς ἀπογόνους τους, συνεχίζοντας τὴν χρυσῆ ἀλυσίδα τῆς παράδοσης τοῦ Γένους. Διασώζει τὴν «αἵρεσιν βίου» ἐκείνων ποὺ χωρίς νὰ ζητοῦν πολλά, καὶ χωρὶς νὰ ἔχουν σχεδὸν τίποτα, τὰ ἔζησαν σχεδὸν ὅλα, ἀφοῦ πέρασαν τὴ ζωή τους στὸν τόπο τους, καὶ ἀναπαύτηκαν στὰ χώματά του, ἔχοντας φροντίσει νὰ διαιωνίσουν τὴ γενιὰ καὶ τὸν πολιτισμό τους, στὸ πρόσωπο τῶν ἐπιγενομένων.
Ἡ τελευταία αὐτὴ διαπίστωση δὲν τονίζει μόνο τὴν ἀξία τοῦ βιβλίου, ἀλλὰ περιγράφει καὶ τὴν εὐθύνη τῶν ἀναγνωστῶν του σχετικὰ μὲ τὴν πρόσληψή του: μιὰ εὐθύνη οὐσιαστικὴ καὶ ἐπιτακτικὴ ἀπέναντι στὴν κληρονομιά μας, πέρα ἀπὸ τὴν κοσμοπολίτικη αἴσθηση ἑνὸς γενικοῦ καὶ ἀφηρημένου Cultural Heritage, μακριὰ ἀπὸ τὴν ἐπιβεβλημένη ἀπὸ κυρίαρχα διεθνῆ κέντρα ἀποφάσεων καὶ ρυθμίσεων Intangible Cultural Heritage, ἡ ὁποία συχνά δυστυχῶς συνδέεται ἀπὸ διάφορους φορεῖς μὲ ἐκδηλώσεις τοπικισμοῦ, ποὺ σχεδιάστηκε γιὰ νὰ ἀποδομήσει τὴν κλασικὴ λαογραφικὴ προσέγγιση τοῦ λαϊκοῦ πολιτισμοῦ. Εὐθύνη καὶ συνάμα ὑποχρέωση γιὰ ἐγρήγορση καὶ ἐνημέρωση, ποὺ θὰ ἔχει ὡς ἀφετηρία τὸ ἐνδιαφέρον μας γιὰ τὴν πολιτιστικὴ καὶ τὴν συναφὴ ἐθνικὴ ταυτότητά μας, καὶ ὡς κατάληξη ἐκδηλώσεις τῆς δημόσιας Λαογραφίας (Public Folklore), ποὺ ὅμως δὲν θὰ πάσχουν οὔτε ἀπὸ ἐθνικισμό, οὔτε ἀπὸ οὐδετεροπατρία.
Ἡ μετριοπάθεια καὶ ἡ νηφαλιότητα ποὺ διακρίνουν πάντοτε τὰ γραπτὰ τοῦ κ. Γιώργη Βενετούλια εἶναι νομίζω οἱ καλύτεροι ὁδηγοί γιὰ τὴν ἐπίτευξη αὐτῶν τῶν στόχων. Κι ἐδῶ, κατὰ τὴν ἄποψή μου, βρίσκεται ἡ βαθύτερη καὶ οὐσιαστικότερη πτυχή τοῦ λαογραφικοῦ ἔργου του, ὅπως ἀποτυπώνεται στὰ κατὰ καιρούς ἐκδιδόμενα βιβλία του, καὶ φυσικά καὶ στὴν ἀνὰ χεῖρας σημαντικὴ αὐτὴ ἔκδοση.
