-
του Απόστολου Σπυράκη
«Για πάνω από τρεις ώρες, πλέαμε με θέα τα απομεινάρια μιας από τις μεγαλύτερες κατολισθήσεις του κόσμου: ένα μεγάλο κομμάτι του βουνού είχε γκρεμιστεί στη θάλασσα. Τεράστια κομμάτια βράχων ξεμύτιζαν έξω από την υδάτινη επιφάνεια στα κράσπεδα του Άθω, αλλά και εκατομμύρια άλλοι τόνοι κρέμονταν από πάνω, χαλαροί κι ετοιμόρροποι. Και σάστισα όταν παρατήρησα εκεί ψηλά στον επικρεμάμενο χαλασμό των μετέωρων ογκόλιθων, υπήρχε ένα ευδιάκριτο μονοπάτι».
Κάπως έτσι φάνηκε στα μάτια του νεαρού Νεοζηλανδού Σάντι Τόμας το Άγιο Όρος το 1941. Είχε συλληφθεί προηγουμένως από τους Γερμανούς στη Μάχη της Κρήτης, αφού τραυματίστηκε βαριά, μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο της Νίκαιας στην Αθήνα κι από κει με καράβι στο στρατόπεδο Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη, όπου μέσα σε συνθήκες εφιαλτικές κατάφερε να αποδράσει προτού τα κολασμένα τρένα που έφευγαν για τον βορρά τον μεταφέρουν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Μέσα από ένα εκπληκτικό οδοιπορικό και με τη βοήθεια των Ελλήνων πατριωτών κατόρθωσε να φτάσει μέχρι το Άγιο Όρος, όπου φιλοξενήθηκε και βοηθήθηκε από τους μοναχούς, για να διασχίσει το Αιγαίο μ’ ένα καράβι και να φτάσει στην ελεύθερη Μέση Ανατολή. Η φοβερή του εμπειρία αποτελεί το υλικό του βιβλίου που έγραψε μετά τον πόλεμο, το οποίο έγινε παγκόσμιο μπεστ σέλερ και θεωρείται μια από τις πιο πετυχημένες αφηγήσεις του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς ο νεαρός τότε στρατιώτης αποδείχτηκε θαυμάσιος παρατηρητής, μια αρετή που ανέπτυξε στο έπακρο παίρνοντας μέρος σε φονικές αψιμαχίες, ενώ η λιτή κι εξαιρετικά ευχάριστη γραφή του είναι ένα μοναδικό ντοκουμέντο των συνθηκών που επικρατούσαν στην Ελλάδα – ειδικά στην κατοχική Θεσσαλονίκη, πλημμυρισμένη εκείνη την περίοδο από στρατεύματα που προορίζονταν να ενισχύσουν την εκστρατεία του Ρόμελ στη Βόρεια Αφρική, και στη μακεδονική ύπαιθρο, όπου μες στο σκοτάδι της Κατοχής αναπτύσσονταν οι πρώτες αντάρτικες ομάδες. Κι αν η μορφή της Ελλάδας όπως την έβλεπε κάποιος νεαρός στρατιώτης από μια χώρα στη άλλη μεριά του κόσμου αποτελεί μια από τις καλύτερες αναπαραστάσεις της εποχής, η απεικόνιση του Αγίου Όρους είναι ασύγκριτη, καθώς διασώζει τη μοναδική φυσιογνωμία μιας περιοχής που βρίσκεται αενάως έξω από τον χρόνο, ενώ η περιπέτεια του ταξιδιού στο Αιγαίο είναι από τις ομορφότερες που έχουν γραφτεί.
Κι αν η μορφή της Ελλάδας όπως την έβλεπε κάποιος νεαρός στρατιώτης από μια χώρα στη άλλη μεριά του κόσμου αποτελεί μια από τις καλύτερες αναπαραστάσεις της εποχής, η απεικόνιση του Αγίου Όρους είναι ασύγκριτη, καθώς διασώζει τη μοναδική φυσιογνωμία μιας περιοχής που βρίσκεται αενάως έξω από τον χρόνο, ενώ η περιπέτεια του ταξιδιού στο Αιγαίο είναι από τις ομορφότερες που έχουν γραφτεί.
Ο Σάντι Τόμας, που πέθανε το 2017 σε ηλικία 98 ετών, αποτελεί μοναδική περίπτωση στην ιστορία του νεοζηλανδικού στρατού. Μετά την περιπέτειά του στην Ελλάδα συνέχισε να πολεμά στα μέτωπα της Ιταλίας, παρασημοφορήθηκε πολλές φορές και, σύμφωνα με τα λόγια του περίφημου διοικητή του, αντιπτέραρχου σερ Μπέρναρντ Σ. Φράιμπεργκ: «…εξελίχθηκε σε έναν από τους πιο τολμηρούς και έμπειρους Διοικητές Πεζικού της 2ης Μεραρχίας της Νέας Ζηλανδίας». Στη συνέχεια της ζωής του πήρε μέρος σε μια σειρά από εκστρατείες του στρατού της Κοινοπολιτείας κι έφτασε μέχρι τον βαθμό του Υποστράτηγου και του Στρατιωτικού Διοικητή των Χερσαίων Δυνάμεων της Άπω Ανατολής, όμως ποτέ δεν ξέχασε τη φιλοξενία των Ελλήνων και ειδικά των μοναχών, κι επανήλθε πολλές φορές στη χώρα μας επισκεπτόμενος τους καλόγερους που τον περιέθαλψαν και οι οποίοι τον θυμόνταν πάντα με αγάπη.
Τα απομνημονεύματα των στρατιωτών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου συγκαταλέγονταν για κάποιο διάστημα ανάμεσα στα πιο δημοφιλή αναγνώσματα, καθώς οι στρατιώτες έσπευδαν να γράψουν για την πιο σημαντική εμπειρία της ζωής τους, που σημάδεψε εκατομμύρια από αυτούς καθορίζοντας το μέλλον τους. Στην περίπτωση του Με τόλμη για την ελευθερία (Dare to be free), όμως, έχουμε την τύχη να διαθέτουμε ένα από τα ωραιότερα δείγματα αυτής της λογοτεχνίας, καθώς ο νεαρός τότε στρατιώτης με το περιπετειώδες πνεύμα και τη σιδερένια θέληση μας παραδίδει τις πολύτιμες εμπειρίες του γραμμένες μ’ έναν τρόπο που δεν μπορεί να μη συγκινήσει κάθε αναγνώστη, ιδιαίτερα εμάς τους Έλληνες. Αν προσθέσει κανείς την εξαιρετική δουλειά του μεταφραστή, Γιώργου Σπανού, που αναζήτησε στοιχεία και λεπτομέρειες διασταυρώνοντας σχολαστικά τη μαρτυρία του Νεοζηλανδού στρατιώτη με την ιστορική έρευνα και τη γεωγραφική ταυτοποίηση όλων των περιοχών που αναφέρονται, το αποτέλεσμα είναι ένα υπέροχο πορτρέτο της κατεχόμενης Ελλάδας και των ανώνυμων ανθρώπων που έδειξαν τον καλύτερο εαυτό τους στις πιο σκληρές συνθήκες.
Απόστολος Σπυράκης, diastixo.gr
Με τόλμη για την ελευθερία
Μια αληθινή ιστορία αντίστασης στη ναζιστικής κατοχή
W.B. Sandy Thomas
μετάφραση: Γιώργος Σπανός
