- της Μαρίας Ανδρικοπούλου
-
Η επέτειος των διακοσίων χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση αποτέλεσε αφορμή για εορτασμό και αναστοχασμό και πηγή έμπνευσης για τους δημιουργούς της τέχνης και του λόγου. Η Επανάσταση του 1821 έγινε σημείο αναφοράς και ενέπνευσε ποικιλοτρόπως, με αποτέλεσμα την παραγωγή μεγάλης γκάμας έργων, θεατρικών παραστάσεων, ντοκιμαντέρ, μουσικών συνθέσεων, μουσειακών εκθέσεων και, βεβαίως, πλούσια και πολύ ενδιαφέρουσα σχετική βιβλιοπαραγωγή.
Ανάμεσα στα καλύτερα δείγματα εκδόσεων που κινήθηκαν σε αυτή τη θεματική συγκαταλέγεται ο συλλεκτικός τόμος Απομνημονεύματα Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Εν πλω. Αποτελεί μια εξαιρετικά φροντισμένη απόδοση στη σύγχρονη νεοελληνική του κειμένου που υπαγόρευσε το καλοκαίρι του 1836 ο Γέρος του Μωριά στον Γεώργιο Τερτσέτη κι εκδόθηκε από τον τελευταίο το 1851, εφόσον ο Κολοκοτρώνης είχε θέσει ως όρο να μη δει το φως της δημοσιότητας όσο ζούσε. Η αρχική έκδοση έφερε τον τίτλο «Ο Γέρων Κολοκοτρώνης», ενώ ο πλήρης τίτλος ήταν: «Διήγησις Συμβάντων της Ελληνικής φυλής από το 1770 έως το 1836. Υπαγόρευσε Θεόδωρος Κωνσταντίνου Κολοκοτρώνης».
Πρόκειται για μια πολυτελή, επιμελημένη από γλωσσική και ιστορική άποψη, έκδοση του αυθεντικού κειμένου. Με καίριες παρεμβάσεις όπου κρίθηκε σκόπιμο, μα και σεβασμό στο πρωτότυπο κείμενο και στον Γέρο του Μωριά, η συλλεκτική αυτή έκδοση αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για τους ερευνητές, αλλά κυρίως συντελεί στο να γίνει κτήμα των πολλών ένα κείμενο μη προσιτό στον μέσο αναγνώστη, που αποτελεί σημαντικό ντοκουμέντο ως ενιαία αφήγηση των γεγονότων της ελληνικής Επανάστασης, διά στόματος ενός από τους πιο αναγνωρίσιμους πρωταγωνιστές της.
Το σημείωμα των εκδοτών στην αρχή του βιβλίου δηλώνει την πρόθεση να προσφερθεί στους αναγνώστες μια εύληπτη αφήγηση και τον οραματισμό να αποκτήσουν πρόσβαση σε αυτή οι νέοι μέσω της αποστασιοποίησης από τη λόγια, επιτηδευμένη γλώσσα της πρωτότυπης έκδοσης και της απόδοσής της στην καθομιλουμένη. Το δύσκολο εγχείρημα ανέλαβαν από κοινού η φιλόλογος Φλώρα Βγόντζα και η ιστορικός Ελένη-Φιλοθέη Καλαθά. Και οι δύο υπηρετούν επί μακρόν στη Μέση Εκπαίδευση και τις ενώνει η αγάπη για τη μελέτη και τη διδασκαλία της ιστορίας. Την έκδοση προλογίζει ο Δρ Στέφανος Καβαλλιεράκης, ιστορικός, διευθυντής του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών – Ιδρύματος Βούρου-Ευταξία, εστιάζοντας στην κλιμάκωση της εξέλιξης του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη από άτακτο κλέφτη σε μία από τις πιο αναγνωρίσιμες και ηγετικές φιγούρες της Επανάστασης. Όπως εύστοχα αναφέρει: «Ο Κολοκοτρώνης ταυτίζεται με την εξέλιξη της ελληνικής επανάστασης».
Η απόδοση των απομνημονευμάτων στη νεοελληνική συνοδεύεται από σχολιασμό με πληροφορίες απαραίτητες για να συστηθούν πρόσωπα, να δηλωθούν τοποθεσίες, να διευκρινιστούν σημεία που έχρηζαν επεξήγησης. Για τη διευκόλυνση των αναγνωστών έχουν επιλεχθεί κατατοπιστικοί πλαγιότιτλοι, που αποδίδουν περιληπτικά την αφήγηση χωρίζοντάς τη σε κεφάλαια.
Πρόκειται για μια πολυτελή, επιμελημένη από γλωσσική και ιστορική άποψη, έκδοση του αυθεντικού κειμένου.
Το γεγονός ότι το αυθεντικό κείμενο αποτελεί την καταγραφή μιας προφορικής αφήγησης –και μάλιστα ενός μη εγγράμματου ανθρώπου– προϊδεάζει για τις δυσκολίες της επιμέλειάς του, αλλά και για τη φιλολογική πρόκληση της προσαρμογής του στη νεοελληνική γλώσσα. Ας σημειωθεί ότι το πρωτότυπο κείμενο δεν χωρίζεται σε κεφάλαια και βρίθει επαναλήψεων και πρωθύστερων σχημάτων που ανατρέπουν την αλληλουχία των γεγονότων καθιστώντας το δυσνόητο σε αρκετά σημεία, καθώς ο Γεώργιος Τερτσέτης δεν θέλησε να επιφέρει αλλαγές στον τρόπο έκφρασης του αφηγητή, που με δυσκολία πείστηκε να του εμπιστευτεί τα απομνημονεύματά του.
Ο άθλος του υπομνηματισμού και της απόδοσης των απομνημονευμάτων του Γέρου του Μωριά στη νεοελληνική γλώσσα προϋπόθετε επιστημονική επάρκεια, υπομονή και τόλμη. Οι επιμελήτριες, εφοδιασμένες με επιστημονική γνώση προσήκουσα για την προσέγγιση και τον μεθοδικό σχολιασμό του κειμένου και εκπαιδευτική εμπειρία χρήσιμη για την προσαρμογή μιας επιτηδευμένης αφήγησης σε κείμενο πιο προσιτό στο πλατύ κοινό, έφεραν με επιτυχία εις πέρας το έργο τους. Για την επίτευξη του σκοπού τους χρειάστηκε να τολμήσουν αλλαγές βοηθητικές για τους αναγνώστες, αλλά όχι καταλυτικές, τροποποιώντας τη σύνταξη, απαλείφοντας επαναλήψεις, αντικαθιστώντας λέξεις με άλλες της καθομιλουμένης, όπου κρίθηκε απαραίτητο για να εξομαλυνθεί η αφήγηση και να γίνει το κείμενο ευκολότερα αντιληπτό.
Με στόχο μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της σημαντικής αυτής ιστορικής πηγής, στο τέλος του βιβλίου παρατίθεται χρονολόγιο και γλωσσάρι και χαρτογραφείται η Πελοπόννησος του Κολοκοτρώνη. Δεν λείπουν και λίγα λόγια για τον Γεώργιο Τερτσέτη, στον οποίο οφείλουμε τα απομνημονεύματα, σημαντική πηγή για την ελληνική Επανάσταση, παρά την όποια υποκειμενικότητα συνεπάγεται η αφήγηση ενός από τους πρωταγωνιστές της.
Ο τόμος συνοδεύεται από ψηφιακό δίσκο (CD) με ανάγνωση αντιπροσωπευτικών κειμένων από τον ηθοποιό Λεωνίδα Κακούρη και μουσική επένδυση του Σταμάτη Σπανουδάκη και κοσμείται με γκραβούρες που παραχωρήθηκαν ευγενικά από το Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών.
Η καλαίσθητη έκδοση είναι το αποτέλεσμα επαγγελματισμού και συλλογικής δουλειάς, της αγαστής και άοκνης συνεργασίας των επιμελητριών, του οράματος των εκδοτών, της συνεισφοράς του Διευθυντή του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών – Ιδρύματος Βούρου-Ευταξία και των υπόλοιπων συντελεστών της έκδοσης. Η εμπνευσμένη αυτή συλλογική προσπάθεια τελεσφόρησε σε ένα άρτιο εκδοτικό αποτέλεσμα, φόρο τιμής στον αγωνιστή της Επανάστασης, αφορμή για αναμόχλευση της μνήμης και σύνδεση με τις ρίζες μας, σπουδαίο βοήθημα για να προσεγγίσουμε την ιστορία και να αξιολογήσουμε το μεγαλείο του αγώνα του 1821.
Το άψογο αποτέλεσμα της αρμονικής συνεργασίας όλων των συντελεστών της έκδοσης, προσωπικά, μου έφερε στον νου το ομαδικό πνεύμα και τη σύμπνοια που κυριαρχούσε στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης, την αποτελεσματικότητα της οποίας εξύμνησε και ο ίδιος ο Γέρος του Μωριά. Ας θυμηθούμε, κλείνοντας, το σχετικό χωρίο από τον εμβληματικό λόγο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στην Πνύκα, που περιλαμβάνεται στον τόμο:
«Εις τον πρώτον χρόνο της Επαναστάσεως είχαμε μεγάλη ομόνοια και όλοι ετρέχαμε σύμφωνοι. Ο ένας επήγεν εις τον πόλεμο, ο αδελφός του έφερνε ξύλα, η γυναίκα του εζύμωνε, το παιδί του εκουβαλούσε ψωμί και μπαρουτόβολα εις το στρατόπεδον και εάν αυτή η ομόνοια εκρατούσε ακόμα δύο χρόνους, ηθέλαμε κυριεύσει και την Θεσσαλία και την Μακεδονία, και ίσως εφθάναμε και εις την Κωνσταντινούπολη».
Πηγή: diastixo.gr
Απομνημονεύματα Θεόδωρου Κολοκοτρώνη (βιβλίο με CD)
Διήγησις συμβάντων της ελληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1836
Απόδοση στη σύγχρονη νεοελληνική με σχόλια και γλωσσάρι
Επιμέλεια: Φλώρα Βγόντζα / Ελένη-Φιλοθέη Καλαθά
Πρόλογος: Δρ Στέφανος Καβαλλιεράκης
CD
Moυσική : Σταμάτης Σπανουδάκης
Αφήγηση: Λεωνίδας Κακούρης
