π. Βασίλειος Αργυριάδης
Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως ονομάζεται η σημερινή μέρα. Στην θ. Λειτουργία περιφέρουμε τον Σταυρό μέσα στον ναό κι οι πιστοί τον προσκυνάμε. Τι νόημα έχει αυτό; Γιατί γίνεται; Μπορούμε ίσως να πάρουμε κάποιες απαντήσεις από τη σημερινή περικοπή του Κατά Μάρκον Ευαγγελίου. Ακούσαμε εκεί ένα μονόλογο του Χριστού προς τους ακροατές Του. Μια διδαχή που απευθύνεται σε όλους τους μαθητές Του ανά τους αιώνες. Η πρώτη φράση της συνοψίζει πολλά: «Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἀκολουθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν, καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ, καὶ ἀκολουθείτω μοι».
«Ὅστις θέλει…». Αυτονόητο θα πει κανείς. Η ελεύθερη βούληση είναι προαπαιτούμενο για τη χριστιανική ζωή. Όμως πόσοι από μας δίνουμε σημασία στο νόημά της; Οι Έλληνες ορθόδοξοι (και όχι μόνο) βαπτιζόμαστε βρέφη. Μέχρι την ώριμη ηλικία μας, τότε που ο άνθρωπος μπορεί να πάρει στα χέρια του τον έλεγχο του εαυτού του, η πίστη είτε έχει γίνει συνήθεια, είτε έχει αφεθεί ανεξέταστα στα αζήτητα του παρελθόντός μας. Όμως, κάποτε οι χριστιανοί έπαιρναν στα σοβαρά την αναγκαιότητα της ελεύθερης βούλησης για την είσοδο του ανθρώπου στη χριστιανική ζωή. Ο πιστός που θα επέλεγε την Εκκλησία, έπρεπε να διαθέτει ενήλικη ωριμότητα, πριν βαπτιστεί. Η απόφασή του έπρεπε να διαθέτει όλο το βάρος της υπεύθυνης ελεύθερης επιλογής. Αξίζει κι εμείς οι νηπιοβαπτισμένοι να το έχουμε κατά νου αυτό. Μπορεί η είσοδός μας στην οδό του Χριστού να έγινε νωρίς (έτσι ορίζει σήμερα η Εκκλησία κι έχει βάσιμους λόγους γι’ αυτό), αλλά αλίμονο αν αυτό καταστήσει την αλήθεια, συνήθεια. Ας κάνουμε να έρθει στη ζωή μας κάποια στιγμή που θα θέσουμε με σοβαρότητα στον εαυτό μας το δίλημμα: ή θα συνεχίσουμε να σέρνουμε μαζί μας μια ξεφτισμένη χριστιανική συνήθεια (ένα καρύκευμα απλώς της ζωής μας με πατροπαράδοτες θρησκευτικές πρακτικές και ιδεολογήματα) ή θα κάνουμε τη χριστιανική ζωή ώριμη απόφαση κι επιλογή, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
«… ὀπίσω μου ἀκολουθεῖν». Η πίστη είναι μια ακολουθία, μια πορεία δυναμική, που σημαίνει πως πρέπει να δοκιμάζεται διαρκώς ο προσανατολισμός της. Δεν είναι ίσως τυχαίο πως αμέσως πριν τη σημερινή ευαγγελική περικοπή, ο ευαγγελιστής Μάρκος παραθέτει τη στιγμή που ο Χριστός αποδοκιμάζει τον Πέτρο: «ὕπαγε ὀπίσω μου, σατανᾶ…»! Ήταν τότε που ο Πέτρος ζητούσε για τον Κύριο πράγματα διαφορετικά από το θείο θέλημα. Με τα ίδια περίπου λόγια —«δεῦτε ὀπίσω μου»— κάλεσε ο Κύριος τον Πέτρο να γίνει μαθητής. Αυτά τα δύο μάς δείχνουν πως το να ακολουθείς τον Χριστό δεν σε κάνει αυτόματα χριστιανό. Ενδέχεται ανά πάσα ώρα η «χριστιανικότητά» σου να στρεβλωθεί, το «δεῦτε ὀπίσω μου» να γίνει «ὕπαγε ὀπίσω μου». Η διακινδύνευση είναι όρος της πορείας μας. Η επαγρύπνηση, μέλημά μας.
«…ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν». Κάναμε λόγο για ώριμη επιλογή με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Αυτό που συνεπάγεται η χριστιανική ιδιότητα είναι η απάρνηση του εαυτού. Όχι η εξάλειψη του εαυτού με μια βουδιστικού τύπου εκμηδένισή του μέσα στο απρόσωπο σύμπαν. Έργο του χριστιανού είναι να κάνει κέντρο της ύπαρξής του τις εντολές του Θεού και τις ανάγκες του αδελφού. Με αυτό τον τρόπο γυρίζει την πλάτη στη φιλαυτία του και δίνει πραγματική αξία στο πρόσωπό του. Γιατί η πραγματική μας αξία είναι ο αναπροσανατολισμός του εαυτού μας στην κατεύθυνση των αναγκών του πλησίον και της λατρείας του Θεού.
«…καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ». Μας λογαριάζουμε σήμερα εξοικειωμένους με την έννοια του σταυρού. Φέρνουμε κατά νου τα βάσανα και τις δοκιμασίες της ζωής κι αυτό λογίζουμε λίγο-πολύ ως το μερτικό μας στον σταυρό. Όταν όμως ο Χριστός μιλούσε στους μαθητές Του για σταυρό, τούς μιλούσε για την αναγκαιότητα να είναι έτοιμοι να δώσουν τη ζωή τους κυριολεκτικά («ἕνεκεν τοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ εὐαγγελίου») με τον πλέον φρικτό, επώδυνο και ατιμωτικό τρόπο. Αργότερα μάλιστα, τους έδειξε πως τέτοιος σταυρός ήταν κι ο δικός Του — αυτός που και σήμερα προσκυνούμε στους ναούς. Τι λογής σταυρός είναι αυτός; Είναι το να πεθαίνεις για χάρη του αδελφού σου. Να πεθαίνεις σηκώνοντας στις πλάτες σου τις ευθύνες των άλλων. Αυτό έκανε ο Χριστός. Ανέλαβε την ανθρώπινη φύση κι αυτή η ανθρώπινη φύση έφερε πάνω της τα χνάρια της αμαρτίας (και τις συνέπειες της αμαρτίας: το κακό όλο, μέχρι το έσχατο σημείο του, τον θάνατο). Δεν ήταν ευθύνη του Χριστού η αμαρτία — ήταν αναμάρτητος. Αλλά αναλαμβάνοντας τη βεβαρυμένη από την αμαρτία ανθρώπινη φύση, ανέλαβε την ευθύνη των ανθρώπων. Και υπέστη για χάρη τους τη συνέπεια: πέθανε. Μα, επειδή ήταν συνάμα Θεός, και αναμάρτητος ως άνθρωπος, ο θάνατός Του έγινε ζωή. Και αναστήθηκε. Σήκωσε στους ώμους Του την ευθύνη της αμαρτίας, χωρίς να τη διαπράξει. Κι έτσι η απώτατη συνέπεια της αμαρτίας, ο θάνατος, αναποδογύρισε σε ζωή δια της αναστάσεως — «θανάτω θάνατον πατήσας». Με μία κουβέντα: ο Σταυρός του Χριστού ζητά από τον καθένα μας να αναλάβει την ευθύνη του αδελφού, την ευθύνη όλων, την ευθύνη για τα πάντα˙ και να πεθάνει γι’ αυτή.
Στη σημερινή ευαγγελική περικοπή, ο μονόλογος του Χριστού τελειώνει με μια φράση δυσερμήνευτη: «Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὅτι εἰσί τινες τῶν ὧδε ἑστηκότων, οἵτινες οὐ μὴ γεύσωνται θανάτου, ἕως ἂν ἴδωσι τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ ἐληλυθυῖαν ἐν δυνάμει» — είναι κάποιοι ανάμεσά σας, που πριν γευτούν τον θάνατο, θα δουν το μεγαλείο της Βασιλείας του Θεού. Οι ερμηνευτές μάς λένε πως η φράση προαναγγέλλει τη μεταμόρφωση του Χριστού πάνω στο Θαβώρ — είναι το περιστατικό που, στο ευαγγέλιο του Μάρκου, ακολουθεί αμέσως μετά τη σημερινή περικοπή. Οι τρεις μαθητές είδαν τον Κύριο μεταμορφωμένο, περιβεβλημένο το φως της Βασιλείας του Θεού. Τι σημαίνει αυτό για μας σήμερα; Σημαίνει ότι οι μαθητές είδαν —και καλούμαστε κι εμείς να δούμε— τι υπάρχει πίσω και πέρα από τον σταυρό. Πίσω και πέρα από την ελεύθερη απόφασή μας να απαρνηθούμε τον εαυτό μας και να σηκώσουμε τον σταυρό μας, να σηκώσουμε δηλαδή την ευθύνη των αδελφών μας, μας περιμένει το φως της Βασιλείας του Θεού, ο αναστημένος Χριστός.
Ας γυρίσουμε τώρα στο αρχικό μας ερώτημα. Γιατί προσκυνάμε σήμερα τον σταυρό; Για δύο λόγους. Πρώτον, για να θυμηθούμε τον αγώνα που αναλάβαμε στην αρχή της Σαρακοστής: επιλέξαμε να απαρνηθούμε κάτι από τον εαυτό μας, να νηστέψουμε, να εντείνουμε την προσευχή˙ επιλέξαμε να σηκώσουμε τον σταυρό μας, να ασκηθούμε παίρνοντας πάνω μας κάτι από τα βάρη και τις ευθύνες του πλησίον (με την ελεημοσύνη για αρχή). Και δεύτερον, προσκυνάμε τον Σταυρό, ώστε καταμεσής του αγώνα μας να μας παρηγορήσει αυτό που κρύβεται πίσω από τον σταυρό, η Βασιλεία του Θεού και το φως της. Είναι το ίδιο ανέσπερο φως που μας γνέφει από το Πάσχα που κοντοζυγώνει.
Ο αγώνας της περιόδου αυτής είναι, εν σμικρώ, μια εικόνα του αγώνα της ζωής μας. Επιλέξαμε να είμαστε χριστιανοί από παλιά — είναι το χθες της ζωής μας. Μας βαραίνει η ευθύνη του Σταυρού, η ευθύνη του αδελφού — είναι το διηνεκές σήμερα της ζωής μας. Και μας περιμένει η Βασιλεία του Θεού — είναι τα έσχατα της ύπαρξής μας, έρχεται καταπάνω μας από το πάντα της αληθινής ζωής.
Σήμερα προσκυνάμε τον Σταυρό. Σ’ αυτή την προσκύνηση ακουμπά το χθες, το σήμερα και το πάντα της ζωής μας…
