Η σύνθεση Χριστολογίας και Πνευματολογίας στο έργο του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά
Οι δύο βασικοί άξονες που καθόρισαν τη θεματική της μελέτης αυτής στη διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου Παλαμά συνδέονται με το ενδιαφέρον, την πρόσληψη και ερμηνεία του ησυχαστή θεολόγου τόσο στη δυτική όσο και στη σύγχρονη ορθόδοξη θεολογική σκέψη. Κατά πρώτο λόγο, οι νεώτερες αντιπαλαμικές επικρίσεις της δυτικής θεολογίας διατείνονται ότι η διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου Παλαμά συνιστά μια νεοπλατωνίζουσα μεταφυσική: Στερούμενη από κάθε βιβλική και πατερική βάση, η θεολογία του Γρηγορίου Παλαμά για μια μεγάλη μερίδα δυτικών ερευνητών χαρακτηρίζεται από μια πτωχή έως ανύπαρκτη τριαδολογική και χριστολογική τεκμηρίωση. Κατά συνέπεια, τα πρόσωπα της Αγίας Τριάδος και ιδιαιτέρως ο Χριστός συσκοτίζονται και αποσυνδέονται από το έργο της θείας Οικονομίας προς όφελος των «ανυπόστατων» ενεργειών της θείας ουσίας. Ο υποτιθέμενος «ουσιανισμός» του Γρηγορίου Παλαμά και άλλες συναφείς αντιπαλαμικές αιτιάσεις αποτέλεσαν τη βάση για τη συστηματική διερεύνηση και ανάδειξη της οργανικής σχέσεως, η οποία υφίσταται μεταξύ της θεολογίας των ακτίστων ενεργειών και σύνολης της τριαδολογικής, χριστολογικής και πνευματολογικής διδασκαλίας του αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο της βιβλικής και πατερικής παράδοσης.
Ο δεύτερος άξονας της προβληματικής του αφορά στη διαπίστωση ορισμένων εσωτερικών δυσχερειών της νεώτερης ορθόδοξης σκέψης για την ορθή θεώρηση των σχέσεων μεταξύ χριστολογίας και πνευματολογίας. Αρκετοί, κυρίως Ρώσοι θεολόγοι και διανοούμενοι, παγιδευμένοι σε ένα εκ των προτέρων διαμορφωμένο κλίμα «χριστομονισμού» στη Δυτική Εκκλησία και θεολογία με συνακόλουθη μείωση του προσώπου και του έργου του Αγίου Πνεύματος, προέβαλαν ως ιδιάζον χαρακτηριστικό της Ορθοδοξίας την προτεραιότητα της πνευματολογίας σε βάρος της χριστολογίας. Έτσι, βασικό χαρακτηριστικό της Ορθόδοξης Εκκλησίας και θεολογίας αναδεικνύεται η πνευματολογία, η οποία και προτάσσεται έναντι της χριστολογίας στην εκκλησιολογία. Ο αντίκτυπος των θέσεων αυτών θα φέρει στο προσκήνιο της σύγχρονης Ορθοδοξίας μία σειρά από θεολογικά, εκκλησιολογικά και ποιμαντικά προβλήματα, τα οποία σχετίζονται με την ανταγωνιστική σχέση μεταξύ του θεσμικού και χαρισματικού στοιχείου της Εκκλησίας και διαρκώς θα παραπέμπουν στο αίτημα μιας ορθής και πλήρους σχέσεως μεταξύ χριστολογίας και πνευματολογίας στη θεολογική έκφραση της πίστης και της ζωής του εκκλησιαστικού σώματος.
Με βάση τη σύνθεση χριστολογίας και πνευματολογίας στη διδασκαλία του Παλαμά καταφαίνεται η οργανική σύμπτωση και ενότητα μεταξύ μυστηριακής ζωής και ασκητικής συνεργίας των μελών του σώματος της Εκκλησίας. Τονίζεται ο κεντρικός ρόλος των μυστηρίων του βαπτίσματος και της Θείας Ευχαριστίας στο μυστήριο της θεώσεως του ανθρώπου (σύμπτωση Γρηγορίου Παλαμά - Νικολάου Καβάσιλα). Αποδεικνύεται ότι η ησυχαστική πράξη και ζωή των μοναζόντων στηρίζεται στη μυστηριακή χάρη, ενώ τα διάφορα στάδια της κατά Θεόν τελειώσεως δεν υφίστανται ανεξαρτήτως και ερήμην των μυστηρίων της Εκκλησίας.