του Γρηγόρη Δανιήλ

Ένα ιδιαίτερο ημερολόγιο για τη νέα χρονιά ήταν η αφορμή για μια όμορφη συζήτηση με τον εικαστικό Χρήστο Κεχαγιόγλου και τον ποιητή Σωτήρη Κακίση. Εξαίρετοι και οι δύο στους δρόμους που έχουν χαράξει αυτά τα χρόνια, και που με ζέση τούς έχει αγκαλιάσει το κοινό, λίγο πριν μας αποχαιρετήσει μια δύσκολη, ομολογουμένως, χρονιά, συνεργάστηκαν εκ νέου ή καλύτερα μέσω της δημιουργίας του ημερολογίου Μες στο φως, μια σημαντική κυκλοφορία από τον εκδοτικό οίκο Εν πλω, φώτισε ο καθένας με τα εφόδιά του τον κόσμο του άλλου. Το αποτέλεσμα είναι η από κοινού έκδοση ενός ακόμη ημερολογίου, που δύσκολα η λογοτεχνική, κι όχι μόνο, κοινότητα θα προσπεράσει.

Μες στο φως, ένα ξεχωριστό ημερολόγιο. Με ποια συναισθήματα σας γεμίζει αυτή η νέα κυκλοφορία;

Χ.Κ.: Το ημερολόγιο αυτό έγινε ένας μικρός θεσμός, μια πολύ όμορφη συνήθεια πλέον. Είναι το ενδέκατό μας από το 2012. Είναι κάτι που χαιρόμαστε ιδιαίτερα κάθε χρονιά, σαν μια ευχή για τον χρόνο που έρχεται, με μια καινούργια κάθε χρόνο πρόταση, μια φρέσκια ματιά.

«Τα πράγματα γίνονται πάντα μ’ έναν δικό τους τρόπο», έχετε δηλώσει, κ. Κεχαγιόγλου. Πώς προέκυψε, λοιπόν, η συνεργασία αυτή;

Χ.Κ.: Πράγματι μ’ έναν δικό της τρόπο! Έκανα μια πρόταση πριν από δέκα χρόνια στον Γιώργο Μπιλάλη να βγάλουμε ένα ημερολόγιο με έργα μου, μ’ αυτή τη συγκεκριμένη μορφή, να είναι χορταστικά και να λειτουργεί το ημερολόγιο σαν ένα αντικείμενο τέχνης. Η ιδέα προέκυψε τελείως αναπάντεχα από κάτι που είχα δει στο Λονδίνο. Ο Γιώργος ενθουσιάστηκε με την ιδέα και το προχωρήσαμε. Είναι σαν να εμφανίστηκε στη ζωή μας μ’ έναν τρόπο μαγικό.

Το υδάτινο στοιχείο αποτελεί μια σταθερά που συνέχει τους μήνες του Ημερολογίου. Τι αναζητάτε, κ. Κεχαγιόγλου, μέσα από τη συγκεκριμένη εικαστική, ας μου επιτραπεί ο όρος, αναζήτηση;

Χ.Κ.: Το νερό είναι ένα στοιχείο που με έχει απασχολήσει πολύ εικαστικά. Η ρευστότητά του, η διαφάνεια και ταυτόχρονα η αντανακλαστικότητά του αποτελούν πεδία με τεράστιο ενδιαφέρον αναζήτησης. Σ’ αυτή τη συγκριμένη ενότητα, που το θέμα της είναι το φως, το υδάτινο στοιχείο ταυτίζεται εικαστικά με το φως και δίνει στα έργα μια πιο αφηρημένη, πιο μινιμαλιστική θα έλεγα μορφή.

Ο κόσμος που μας περιβάλλει αποτελεί μια σταθερή πηγή έμπνευσης στο έργο σας. Ο χρόνος, άραγε, πώς τον περιβάλλει ή τυχόν τον αναπλάθει στη σκέψη σας;

Χ.Κ.: Τα ζωγραφικά έργα είναι καταρχήν άχρονα. Μ’ ένα κλείσιμο του ματιού έχεις αντιληφθεί ένα έργο στο σύνολό του. Στη συνέχεια όμως η κίνηση του ματιού, η περιπλάνηση του βλέμματος μέσα στο έργο αγκαλιάζει την επιφάνεια, την εξερευνά και δημιουργεί χρόνο, δημιουργεί σχέση. Είναι ένας ιδιότυπος χρόνος-σχέση που παράγεται από τη συνάντηση της σύνθεσης με την ιδιαίτερη κάθε φορά ματιά και διάθεση του θεατή.

Αυτή η «συγκατοίκηση» εικόνας-λόγου πώς πιστεύετε ότι φτάνει στον αναγνώστη;

Χ.Κ.: Ο θεατής αρχικά βλέπει το έργο. Το συνδυάζει με τον συγκεκριμένο μήνα που αντιπροσωπεύει στο Ημερολόγιο. Δημιουργούνται αυτόματα οι πρώτοι συνειρμοί. Στη συνέχεια διαβάζει το ποίημα, το οποίο έχει μια πολύ ελεύθερη σχέση με το έργο και δημιουργούνται εκεί σκέψεις πολύ πιο περίπλοκες κι ενδιαφέρουσες. Το ταξίδι πηγαίνει μακριά, γίνεται πιο μαγικό, πιο αινιγματικό.

Σ.Κ.: Κι εγώ ελπίζω σ’ αυτό πάντα, στο πιο αινιγματικό, στο πιο μαγικό. Να μπορεί μια εικόνα κι ένα ποίημα να μεταφέρει αυτό που νιώθει κι ο δημιουργός τους εξαρχής, αυτό που τον κάνει να ζωγραφίζει ή να γράφει, κι εκείνο που ελπίζει να συνέλαβε με τα χρώματα ή τις λέξεις.

Επιπλέον ζωές είναι τα έργα. Ταινίες αινιγματικές. Το καθένα με τη δική του αφήγηση, τον δικό του τρόπο, αποστασιοποιημένα πια από τον δημιουργό.

Ο ποιητικός αρμός του Ημερολογίου είναι απόρροια της ανέκδοτης ποιητικής συλλογής Ανάποδα ο άνεμος. Θα μπορούσατε, κ. Κακίση, να μας μιλήσετε γι’ αυτή τη συλλογή;

Σ.Κ.: Όχι, εννοείται. Ένα δείγμα της ως τρέιλερ από το μέλλον υπάρχει εδώ, άλλωστε η σειρά της αργεί, κι επιπλέον των δώδεκα ποιημάτων αυτών του Ημερολογίου που υπάρχουν εδώ, τίποτα εγώ δεν μπορώ να συμπληρώσω. Να μιλάει κανείς για το πώς ίσως ενός έργου γίνεται, αλλά την ανάλυσή του, αν χρειάζεται, άλλος ίσως επίσης κάποτε θα ενδιαφερθεί να κάνει.

«Η κίνησή μου όλη σινεμά, ταινία, κινηματογράφος», γράφετε, κ. Κακίση. Θα ήθελα να μου πείτε πώς η κινηματογραφική απεικόνιση, με τις όποιες παραμορφώσεις, αγκαλιάζει το έργο του καθενός.

Σ.Κ.: Ζούμε επιπλέον ζωές οι άνθρωποι με τον κινηματογράφο από την αρχή του. Έτσι κι εγώ, πώς αλλιώς; Ίσως κι ο καθένας μας ως ηθοποιός ή και σκηνοθέτης αόρατος ξαναϋψώνει τη ζωή και τις σκέψεις του, μπαινοβγαίνοντας σε εικόνες και ξένες, έτσι ώστε πολυδιάστατη απεικόνισή του να προκύπτει και στο έργο του τελικά, πιο πλούσιο έτσι από μια μεριά αλλά και πιο πολύπλοκο από την άλλη να γίνεται, καλώς ή κακώς.

Χ.Κ.: Έτσι είναι: Επιπλέον ζωές είναι τα έργα. Ταινίες αινιγματικές. Το καθένα με τη δική του αφήγηση, τον δικό του τρόπο, αποστασιοποιημένα πια από τον δημιουργό. Εμείς καθόμαστε αντίκρυ τους, στις πολυθρόνες του σινεμά, τα κοιτάμε και τα ξανακοιτάμε μέχρι τίποτα πάνω τους να μην μπορούμε να προσθέσουμε και τότε ακούμε για πρώτη φορά την ιστορία τους κι ανακαλύπτουμε μέσα της ένα σωρό στοιχεία και λεπτομέρειες παράξενες, που μας εκπλήσσουν. Αναρωτιέμαι συχνά πόσο δικό μου είναι το κάθε έργο, απ’ τη στιγμή που μου είναι αδύνατο να επαναλάβω τη διαδρομή του…

Ποια είναι η «υποχρέωση» του δημιουργού απέναντι στο κοινό του;

Χ.Κ.: Υποχρέωση δεν θα έλεγα πως υπάρχει. Υπάρχει μια σχέση και σε όλες τις σχέσεις αυτό που έχει σημασία είναι η συνέπεια, η σοβαρότητα κι η υπευθυνότητα. Αυτά είναι και τα στοιχεία που κάνουν έναν καλλιτέχνη «επαγγελματία».

Σ.Κ.: Συμφωνώ. Αλλά, ιδιαίτερα στην Ποίηση, «τα στοιχεία που κάνουν έναν δημιουργό ως τελείως ερασιτέχνη “επαγγελματία”».

Αυτή η συνέχεια που χαρακτηρίζει το εικαστικό μέρος έρχεται σε αντιστοιχία με τη συνεχή ροή του ποιητικού κειμένου. Αυτός ο εσωτερικός ρυθμός που συνέχει τον λόγο με την εικόνα δοκιμάστηκε καθόλου, κατά τη δημιουργία, πριν από το τελικό αποτέλεσμα;

Χ.Κ.: Ασφαλώς. Αυτή η ροή είναι αποτέλεσμα μιας κοινής έμπνευσης, με δοκιμές, συνεχείς τροποποιήσεις και αλλαγές. Ταυτόχρονα βέβαια και μιας διάθεσης παιχνιδιού και αυτοσχεδιασμού. Χαιρόμαστε με τον Σωτήρη Κακίση το αναπάντεχο, την έκπληξη που παράγεται όταν συναντιούνται το εικαστικό έργο με τον ποιητικό λόγο.

Σ.Κ.: Δοκιμάζεται τώρα πιο πολύ, στην έκδοση. Και όντως χαιρόμαστε όταν τα έργα μας μοιάζουν να συνδυάζονται μεταξύ τους και φαίνονται πως βρίσκονται σε διάλογο. Χωρίς προσπάθεια γι’ αυτόν τον διάλογο εκ των προτέρων να υπάρχει ανάμεσα στον Χρήστο Κεχαγιόγλου κι εμένα, αλλά να έχει προκύψει, ιδιαίτερα μετά από έξι κιόλας μαζί Ημερολόγια, δυο εκθέσεις του και βιβλία μας.

Ο κάθε άνθρωπος πάντα θα ψάχνει τον τρόπο να ισορροπεί ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία του, πόσο μάλλον ένας ζωγράφος κι ένας συγγραφέας.

Όταν το συναίσθημα περνά στη χάρτινή του διάσταση, πόση «αφαίμαξη» θεωρείτε πως έχει υποστεί;

Σ.Κ.: Όση προκύπτει από την αξία ενός ποιήματος ακριβώς: σε ένα αποτυχημένο ποίημα περισσότερη, σε ένα καλό ποίημα ίσως λιγότερη, ίσως και πιο δυνατό συναίσθημα να προκύπτει.

Αντικρίζοντας ένα ημερολόγιο πριν από την παρέλευση του χρόνου, ασυναίσθητα γινόμαστε συλλέκτες στιγμών, μνήμονες του έτους που αποχωριζόμαστε. Ποια είναι τα σημεία που συγκρατεί η μνήμη σας για το έτος που φεύγει;

Χ.Κ.: Η ιδιαίτερη συνθήκη που περάσαμε και περνάμε, σ’ ολόκληρο τον πλανήτη, νομίζω μας έφερε για τα καλά στην αγκαλιά του προσωπικού μας χώρου και χρόνου. Νομίζω και τα έργα, ποιητικά και εικαστικά, του Ημερολογίου αυτή ακριβώς την εσωτερική αίσθηση αποπνέουν.

Σ.Κ.: Ναι. Ελπίζω να μη δείχνουν όμως περιχαράκωση, αλλά μοναχικότητα που αναζητάει πιο έντονα τη φιλία, τη συνύπαρξη που έχουμε στερηθεί πάλι, το συντομότερο.

Τοις εγρηγορόσιν ένα και κοινόν κόσμον είναι, των δε κοιμωμένων έκαστος εις ίδιον αποστρέφεσθαι – Ηράκλειτος (Για τους ξύπνιους υπάρχει ένας και ο ίδιος κόσμος, ενώ οι κοιμισμένοι στρέφονται ο καθένας σε έναν δικό του, υποκειμενικό κόσμο). Σε έναν κόσμο που η πραγματικότητα σε δοκιμάζει, ο προσωπικός χώρος που ονείρου –με την ευρύτερη έννοια της απομόνωσης– αποτελεί διέξοδο;

Χ.Κ.: Ούτως ή άλλως, οι δύο αυτοί κόσμοι είναι προσωπικοί και περιπλέκονται. Στόχος είναι να γεννά η σχέση τους αρμονία. Και να εργαζόμαστε εσωτερικά γι’ αυτό. Όσο πιο συνειδητά εξερευνούμε αυτή την τόσο ζωτική σχέση, τόσο σαν πρόσωπα θα μαθαίνουμε κάτι περισσότερο για το παράξενο πράγμα που λέγεται ευτυχία και θα μεταφέρουμε στους γύρω μας μια ενέργεια θετική.

Σ.Κ.: Το όνειρο, όπως και ο κινηματογράφος, αλλά και η υπόλοιπη τέχνη στο σύνολό της, όχι μόνο διέξοδος, αλλά και συχνά λύτρωση είναι. Ο κάθε άνθρωπος πάντα θα ψάχνει τον τρόπο να ισορροπεί ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία του, πόσο μάλλον ένας ζωγράφος κι ένας συγγραφέας.

Επαγγελματικά ο νέος χρόνος τι θα φέρει; Ποιες οι αποσκευές της καλλιτεχνικής σας συνέχειας;

Χ.Κ.: Οι αποσκευές είναι ευτυχώς πολλές και γοητευτικές και για τον νέο χρόνο ελπίζω να φέρουν τα καλύτερα!

Σ.Κ.: Το Ημερολόγιο είναι και πάλι εδώ, τα ποιήματά μου στη Μάχη με τον Χρόνο επίσης, και οι στίχοι μου οι ως τώρα στο Χρειάζομαι μουσικήήδη κυκλοφορούν. Επιμένω, βέβαια, σε αυτό που είπα και πριν: ιδιαίτερα στην Ποίηση, ένας δημιουργός ελπίζει να είναι πάντοτε τελείως ερασιτέχνης «επαγγελματίας».

Ημερολόγιο 2022: Μες στο φως
Χρήστος Κεχαγιόλου
Με 12 ποιήματα του Σωτήρη Κακίση