Θανάσης Ν. Παπαθανασίου
Ὑπάρχει ἕνα βασικό ἀξίωμα τοῦ Χριστιανισμοῦ: Ὅποτε ὁ Θεός ἀπευθύνεται στόν ἄνθρωπο, μιλάει τή γλώσσα τοῦ συνομιλητῆ του. Κάθε εἴδους γλώσσα. Καί φυσικά κορυφαία πράξη αὐτοῦ τοῦ ἀξιώματος εἶναι ἡ ἴδια ἡ σάρκωση τοῦ Χριστοῦ. Ὁ ἴδιος ὁ Θεός «μεταφράζεται», «διατυπώνεται» στά δεδομένα τοῦ ἀνθρώπου καί στίς πραγματικότητες τοῦ ἀνθρώπινου πολιτισμοῦ. Αὐτό συνεπάγεται πολλά, μά προεχόντως μιά χριστιανική παραδοξότητα, μέ τήν ὁποία βεβαίως δέν θά συμφωνήσει ὅποιος βλέπει τούς πολιτισμούς δίχως νά ἀποδέχεται τό μεταφυσικό περιεχόμενο τῆς χριστιανικῆς πίστης.
Ὡς χριστιανική παραδοξότητα ἐννοῶ τό ἑξῆς τρίπτυχο:
Πρῶτον. Κάτι τό ὁποῖο δέν εἶναι προϊόν πολιτισμοῦ (δηλαδή ἡ ζωή τοῦ Θεοῦ), ἀπευθύνεται στόν ἄνθρωπο. Ἀπευθυνόμενο στόν ἄνθρωπο, ἀπευθύνεται διατυπωμένο (σαρκωμένο) σέ δεδομένα τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ πολιτισμοῦ του ‒τοῦ πολιτισμοῦ τοῦ συνομιλητῆ.
Δεύτερον. Ὅταν αὐτό πού ἔχει διατυπωθεῖ ἀπό τόν Θεό πρός τόν ἄνθρωπο χρειάζεται οἱ ἄνθρωποι νά τό πᾶμε παραπέρα, σέ ἄλλους ἀνθρώπους (μαρτυρία), τό πηγαίνουμε ἤδη σαρκωμένο. Δέν μποροῦμε νά τό πᾶμε ἄσαρκο. Τό ζήτημα ὅμως εἶναι νά τό πηγαίνουμε μέ τέτοιον τρόπο, ὥστε ἐκεῖ ὅπου τό πᾶμε νά πραγματοποιηθεῖ μιά νέα σάρκωση.
Τρίτον. Ἐδῶ ἀκριβῶς ἀνακύπτει ὁ μεγάλος πειρασμός: Νά θεωρήσει κάποιος ὅτι μιά σάρκωση (προφανῶς ἡ σάρκωση στά δικά του δεδομένα) εἶναι τό τέρμα ἤ νά ἐνθουσιαστεῖ ἀπό τήν ὀμορφιά μιᾶς συγκεκριμένης σάρκωσης καί νά πιστέψει ὅτι ἡ ἀποκάλυψη καί ἡ γλώσσα τῆς ἀποκάλυψης ταυτίζονται, καί ὅτι ἡ πολιτισμική σάρκα ἀποτελεῖ θεία ἀλήθεια. Σ’ αὐτήν τήν περίπτωση σταματᾶ ἡ διαδικασία τῶν περαιτέρω σαρκώσεων.
Στή χριστιανική προσέγγιση τοῦ πολιτισμοῦ, λοιπόν, ἔχουμε ἕνα δίπολο, τό ὁποῖο δέν μπορεῖ νά ἀρθεῖ ποτέ, καί θά εἶναι καταστροφή ἄν ἀρθεῖ γιά νά μείνει ὁ ἕνας μόνο πόλος. Τό δίπολο εἶναι ἀφενός ἡ κατάφαση τοῦ πολιτισμοῦ (γενική ἀντικειμενική) καί ἀφετέρου ἡ ἔνταση μεταξύ εὐαγγελίου καί πολιτισμοῦ. Ἡ κατάφαση δέν συνιστᾶ παραχώρηση· εἶναι κάτι πραγματικά καίριο. Ἐπαναλαμβάνω ὅτι αὐτό πού ἔχει νά δώσει ὁ Θεός στόν ἄνθρωπο δέν διατυπώνεται, παρά μέσα ἀπό πραγματικότητες τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ πολιτισμοῦ του. Ταυτόχρονα ὅμως ἔχουμε μιά ἀδιάκοπη ἔνταση. Ὑπάρχει, δηλαδή, μιά δυσπιστία μεταξύ τῆς ζωντανῆς πίστης καί τοῦ πολιτισμοῦ. Γιατί; Γιατί ὁ πολιτισμός καί τά πανέμορφα ἐπιτεύγματά του μπορεῖ νά ὑπάρξει χωρίς τή ζωντανή πίστη. Ἀκόμα καί σέ πολιτισμικές πραγματικότητες τίς ὁποῖες γέννησε ἡ ζωντανή πίστη, μπορεῖ κάποια στιγμούλα αὐτή ἡ πίστη νά πάψει νά ὑπάρχει, νά ἐξατμιστεῖ, νά τελειώσει. Ἀλλά τό πανέμορφο πολιτισμικό ἀγαθό, πού κάποτε τό δημιούργησε ἡ πίστη, συνεχίζει νά ὑπάρχει χωρίς αὐτήν. Αὐτό γιά τή χριστιανική συνείδηση εἶναι πρόβλημα. Τίποτα –οὔτε ἕνα ὑψηλό πολιτισμικό ἐπίτευγμα– δέν μπορεῖ νά ὑποκαταστήσει τήν πίστη στόν ζωντανό Θεό.
Κινούμαστε ἀδιάκοπα σέ αὐτό τό δίπολο, τό ὁποῖο δέν μπορεῖ νά ἀρθεῖ καί δέν πρέπει νά ἀρθεῖ. Δεῖτε, χαρακτηριστικά, μερικές ἁπλές ἀλήθειες. Ἡ πολιτισμική ταυτότητα κληρονομεῖται, ὅμως ἡ πίστη δέν κληρονομεῖται. Αὐτό πού μπορεῖ νά κληρονομηθεῖ, εἶναι τό πολιτισμικό χνάρι τῆς πίστης καί ἡ πρόσκληση στήν πίστη. Ὄχι καθαυτήν ἡ πίστη. Ἄν, γιά παράδειγμα, κάποιοι γονεῖς ζοῦν τήν πίστη τους μέσα στήν ἐμπράγματη πραγματικότητά τους, ἄν τήν ζοῦν ὡς τρόπο ζωῆς μέ ἐκδηλώσεις πολιτισμοῦ, τότε δίνουν μία πρόσκληση στά παιδιά τους γιά τήν πίστη. Ἀλλά ἡ μεταστροφή τοῦ νέου ἀνθρώπου στήν πίστη εἶναι προσωπικό ἄθλημα καί κατόρθωμα. Καί γι’ αὐτό, ὁ πρῶτος διάλογος, ὁ θεμελιακός διάλογος κατά τή γνώμη μου, εἶναι ὁ διάλογος ἀνάμεσα στή μεταφυσική πίστη τοῦ Χριστιανισμοῦ καί στό φαινόμενο τοῦ πολιτισμοῦ. Καί μάλιστα κακῶς χρησιμοποιῶ τή λέξη «πολιτισμός» στόν ἑνικό. Δέν ὑπάρχει πολιτισμός σάν νά πρόκειται γιά ἕνα πράγμα. Ὑπάρχουν μόνο πολιτισμοί (στόν πληθυντικό), πολιτισμικές δημιουργίες. Ἡ δέ σχέση τοῦ Χριστιανισμοῦ μέ τούς πολιτισμούς σημαίνει ἀδιάκοπες συνθέσεις. Συνθέσεις ὅμως εὔθραυστες, δηλαδή συνθέσεις πού μπορεῖ εἴτε νά ραγίσουν, εἴτε νά μήν ἔχουν συνέχεια, εἴτε νά ἔχουν μέν συνέχεια ἀλλά ὄχι πλέον νόημα.
Διαβάστε τη συνέχεια στα ΑΝΘΙΒΟΛΑ, τεύχος 2
